Ζωγράφοι, πίνακες και σχήματα

" The snail" / Το σαλιγκάρι , 1953. Είναι ένα τεράστιο
αφαιρετικό κολάζ  με χρωματιστά χαρτιά  σε
διάφορα σχήματα του Henri Matisse (1869-1954).

Διάσημοι πίνακες ζωγραφικής στους οποίους κυριαρχούν τα γεωμετρικά σχήματα. Κύκλοι, τετράγωνα, τρίγωνα, ρόμβοι, παραλληλόγραμμα και τραπέζια αλλά και  γεωμετρικά στερεά όπως ο κύβος, η σφαίρα και η πυραμίδα γίνονται τρόπος έκφρασης στη ζωγραφική.

Κάποια από τα έργα αυτά είναι:

1. "Mont Sainte-Victoire"/ το όρος Αγία Βικτωρία,  1904

του Γάλλου ζωγράφου Paul Cezanne (1839-1906).  Μουσείο Τέχνης  Φιλαδέλφεια, ΗΠΑ.

Ο Σεζάν χρησιμοποίησε τα γεωμετρικά σχήματα ως βάση στα έργα του και επηρέασε τους κυβιστικούς ζωγράφους έτσι ώστε να θεωρείται πατέρας της σύγχρονης τέχνης.

2. Colour Study, Squares with Concentric Cicles / Χρωματική μελέτη, Τετράγωνα με συγκεντρωτικούς κύκλους, 1913

   

του Ρώσου ζωγράφου και θεωρητικού της τέχνης Wassilly Kandinsky (1866-1944).

Lenbachhaus, Μουσείο τέχνης, Μόναχο, Γερμανία.

3. "Supermatist Composition, Airplane Flying" / Supermatist Σύνθεση, Αεροπλάνο που πετάει, 1915

του Ρώσου ζωγράφου και θεωρητικού της τέχνης Kazimir  Malevich (1878-1935). Μουσείο Μοντέρνας τέχνης (ΜοΜΑ), Ν. Υόρκη, ΗΠΑ.

 Ο Μάλεβιτς είναι πρωτοπόρος της γεωμετρικής αφηρημένης τέχνης,  δημιουργός- το 1913- του κινήματος του Σουπρεματισμού και  του Κονστρουκτιβισμού. 

4. "Supermatist Composition (blue rectangle over the red beam)"/ Supermatist Σύνθεση (μπλε ορθογώνιο πάνω από την κόκκινη δέσμη), 1916 

του  Kazimir  Malevich . Ιδιωτική συλλογή. Το παραπάνω έργο του θεωρείται το πιο ακριβό στην ιστορία της ρωσικής τέχνης όταν το 2008 πουλήθηκε σε δημοπρασία στο Σόθμπυς για   60 εκατ. δολάρια.

5. "Still Life with Instruments" / Νεκρή φύση με όργανα,  1916

της Ρωσίδας ζωγράφου Lyubov Popova (1889-1924). Ιδιωτική συλλογή.

Η Πόποβα θεωρείται πρωτοπόρος του κινήματος Cubo-Futurism (κυβισμός-φουτουρισμός).

5. "Bohemien Jouant de l' Accordeon" / Παίκτης του ακορντεόν,  1919

του Ιταλού ζωγράφου και ηγετικού μέλους του φουτουρισμού, Gino Severini (1883-1966). Μουσείο Novacento, Μιλάνο.

6. "The Tournesol" / Το ηλιοτρόπιο, περίπου 1920

του Αμερικανού γεννημένου στο Λουξεμβούργο, φωτογράφου, ζωγράφου και γκαλερίστα Edward Steichen(1879-1973). Εθνική Πινακοθήκη Τέχνης, Ουάσινγκτον, ΗΠΑ.

7. "Beat the Whites with the red wedge" / Χτυπάμε τα λευκά με την κόκκινη σφήνα, 1920

Λιθογραφία του Ρώσου Lazar Markovich Lissitzky γνωστού ως El Lissitzky (1890-1941), παράδειγμα κονστρουκτιβισμού.

8.  Three Musicans  / Τρεις μουσικοί, 1921

του Ισπανού ζωγράφου Paplo Picasso (1881-1973). Μουσείο Μοντέρνας τέχνης (ΜοΜΑ), Ν. Υόρκη, ΗΠΑ.

Μια άλλη έκδοση των τριών μουσικών που δημιουργήθηκε την ίδια χρονιά (1921),

βρίσκεται στο Μουσείο Τέχνης στη Φιλαδέλφεια, ΗΠΑ.

9. The red balloon / Το κόκκινο μπαλόνι, 1922

του Γερμανοελβετού ζωγράφου Paul Klee ( 1879-1940). Μουσείο Solomon R. Guggenheim, Ν. Υόρκη, ΗΠΑ.

10. "Composition VIII" / Σύνθεση 8,  1923 

του Wassilly Kandinsky. Μουσείο Solomon R. Guggenheim, Ν. Υόρκη, ΗΠΑ.

"Η γεωμετρία μετατρέπεται σε κώδικα, ο οποίος με τη σειρά του μετατρέπεται σε μαγεία" έγραψε ο Wassilly Kandinsky.

11. "Harlequin's Carnival" / Το καρναβάλι του Αρλεκίνου,  1925

του Καταλανού ζωγράφου Joan Miro ( 1893-1983).  Πινακοθήκη Albright-Knox, Buffalo, Ν. Υόρκη, ΗΠΑ.

12. "Composition ΙΙ with Red, Blue, and Yellow" / Σύνθεση 2 με κόκκινο, μπλε και κίτρινο, 1930

του Ολλανδού ζωγράφου και θεωρητικού, πρωτοπόρου της αφηρημένης ζωγραφικής, Piet Mondrian (1872-1944). Μουσείο Kunsthaus, Ζυρίχη, Ελβετία.

13. "Counter composion XIII" , (1929)  

  

του Ολλανδού καλλιτέχνη (ζωγράφου και αρχιτέκτονα) Theo van Doesburg. Συλλογή Peggy Guggenheim, Βενετία.

Σε μαύρο φόντο και ενδιάμεσο λευκό πλαίσιο μια συλλογή από τρίγωνα σε μαύρο, γκρι, λευκό, κίτρινο και κόκκινο χρώμα.

14. "Number 10" / No 10 (1950)  και   " Violet, Green, Red"/ Βιολετί, πράσινο, κόκκινο (1951)

του Αμερικανού ζωγράφου, με ρωσική εβραϊκή καταγωγή  Mark Rothko (1903-1970). Ο πρώτος πίνακας είναι μέρος της συλλογής του Μουσείου Μοντέρνας τέχνης (ΜοΜΑ), Ν. Υόρκη, ΗΠΑ, ενώ ο δεύτερος βρίσκεται σε ιδιωτική συλλογή.

Πηγές εικόνων με τη σειρά που παρουσιάζονται:

https://en.wikipedia.org/wiki/The_Snail
https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Paul_C%C3%A9zanne_108.jpg
https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Vassily_Kandinsky,_1913__Color_Study,_Squares_with_Concentric_Circles.jpg
https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Suprematist_Composition_-_Airplane_Flying_(Malevich,_1915).jpg
https://en.wikipedia.org/wiki/Suprematist_Composition
https://www.wikiart.org/en/lyubov-popova/still-life-with-instruments-1916
https://en.wikipedia.org/wiki/Gino_Severini
https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Le_tournesol_-_Steichen.PNG
https://en.wikipedia.org/wiki/Beat_the_Whites_with_the_Red_Wedge
https://en.wikipedia.org/wiki/Three_Musicians
https://www.wikiart.org/en/paul-klee/red-balloon-1922
https://www.guggenheim.org/arts-curriculum/topic/vasily-kandinsky-composition-8
https://en.wikipedia.org/wiki/The_Harlequin%27s_Carnival
https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Piet_Mondriaan,_1930__Mondrian_Composition_II_in_Red,_Blue,_and_Yellow.jpg

https://en.wikipedia.org/wiki/Theo_van_Doesburg#/media/File:Vandoesburg_Counter_composition_XIII.jpg
https://www.moma.org/collection/works/78594
https://en.wikipedia.org/wiki/No._6_(Violet,_Green_and_Red)

Η γέννηση μιας ιδιοφυΐας: Ισαάκ Νεύτων

Το πρωί των Χριστουγέννων του 1642, στο αρχοντικό  Woolsthorpe  στο Lincolnshire της Αγγλίας γεννήθηκε ο Isaak Newton (1642-1727), ένας από τους μεγαλύτερους επιστήμονες όλων των εποχών. Το έτος 1642 έχει μια ιδιαίτερη σημασία μια και στις 8 Ιανουαρίου είχε πεθάνει στη Φλωρεντία της Ιταλίας  ο Γαλιλαίος(1564-1642), στις ανακαλύψεις του οποίου έμελλε να στηριχτεί μεγάλο μέρος της επιστημονικής πορείας του Νεύτωνα. Και οι δυο τους έζησαν πολλά χρόνια ενώ το έργο τους συγκρότησε τον κεντρικό πυρήνα της επιστημονικής επανάστασης.

Πορτρέτο του Ισαάκ Νεύτων από τον Charles Jervas (1717)

Στην πραγματικότητα, ο χρονολογικός αυτός συσχετισμός οφείλεται στον προτεσταντισμό της Αγγλίας. Η Αγγλία πιστεύοντας ότι ο παπισμός είχε "μολύνει" το γρηγοριανό ημερολόγιο, ήταν δέκα μέρες πίσω από την υπόλοιπη Ευρώπη, όπου είχαν 4 Ιανουαρίου 1643 την ημέρα που γεννήθηκε ο Νεύτων.

Σ' ένα δραματοποιημένο ντοκιμαντέρ με τίτλο: "Νεύτων: Η Δύναμη του Θεού" παραγωγή του Ιδρύματος Ευγενίδου το 2016, μπορούμε να παρακολουθήσουμε τη ζωή και το έργο του μεγάλου επιστήμονα.

Στο ντοκιμαντέρ, που σκηνοθέτησε ο Πάνος Ανέστης, ο  ετοιμοθάνατος Σερ Ισαάκ Νεύτων αφηγείται τα σημαντικότερα γεγονότα της ζωής του στον πιστό του φίλο John Conduitt: το πολιτικό σκηνικό, η φυσική φιλοσοφία, η θρησκεία, οι εχθροί, οι απώλειες και οι νίκες που έθεσαν τα θεμέλια του μύθου ενός από τους πιο επιφανείς φυσικούς φιλοσόφους όλων των εποχών...

Φυσικοί γένους θηλυκού

Δυο γυναίκες Φυσικοί, πρωτοπόροι επιστήμονες, γεννήθηκαν σαν σήμερα 7 Νοεμβρίου. Είναι η Πολωνέζα Μαρία Κιουρί (Marie Sklodowska - Curie) και η Αυστριακή Λίζε Μάιτνερ (Elise Meitner).

   

Μαρία Κιουρί 

Η διαπρεπέστερη γυναίκα επιστήμονας, παθιασμένη ερευνήτρια, πρωτοπόρος της έρευνας για τη ραδιενέργεια, σύζυγος και μητέρα,  η πρώτη γυναίκα που πήρε Νόμπελ Φυσικής και ο πρώτος επιστήμονας που πήρε δύο βραβεία Νόμπελ. 

Η Μαρία Σαλώμη Σκουοντόβσκα γεννήθηκε στη Βαρσοβία της Πολωνίας στις 7 Νοεμβρίου του 1867. Ήταν το 5ο παιδί μιας οικογένειας δασκάλων που πίστευαν στην αξία της μόρφωσης. Για πρώτη φορά διδάχτηκε φυσική και χημεία από τον πατέρα της και ενώ σε ηλικία 11 χρονών έχασε τη μητέρα της, συνέχισε τις σπουδές της στο κρατικό Γυμνάσιο. Εκείνη την εποχή δεν επιτρεπόταν η φοίτηση γυναικών σε πολωνικά πανεπιστήμια και παρά τα οικονομικά προβλήματα της οικογένειάς της κατόρθωσε το 1891 σε ηλικία 24 ετών να πάει στο Παρίσι και να παρακολουθήσει τα μαθήματα στη σχολή των Θετικών επιστημών στο Πανεπιστήμιο της Σορβόνης.                                                             

Φοιτήτρια στη Σορβόνητο  1891 

Η ίδια γράφει: "Ένα νέος κόσμος φάνηκε μπροστά μου, ο κόσμος της επιστήμης, τον οποίο επιτέλους μου δόθηκε η ευκαιρία να γνωρίσω με απόλυτη ελευθερία".

Είχε την τύχη να έχει καθηγητές της τους κορυφαίους μαθηματικούς και φυσικούς της Γαλλίας και το 1893 μετά από δύο χρόνια σπουδών τελείωσε το φυσικό τμήμα, ενώ τον επόμενο χρόνο τελείωσε δεύτερη σε επίδοση  και το μαθηματικό τμήμα.

Πιέρ και Μαρία Κιουρί το 1895 

Το Φεβρουάριο του 1894 συνάντησε για πρώτη φορά τον Γάλλο φυσικό  Πιέρ Κιουρί - διευθυντή των εργαστηρίων στη Σχολή Βιομηχανικής Φυσικής και Χημείας - τον οποίο και παντρεύτηκε με πολιτικό γάμο ένα χρόνο αργότερα. Από τότε χρησιμοποιούσε το όνομα "Μαντάμ Κιουρί". Το Σεπτέμβριο του 1897 γεννήθηκε και η πρώτη τους κόρη, η Ιρέν. 

Τα χρόνια των ανακαλύψεων

Την ίδια εποχή έγιναν δυο σημαντικές επιστημονικές ανακοινώσεις. Ο Wilhelm Conrad Rohtgen στο πανεπιστήμιο του Wurzburg ανακάλυψε ένα νέο είδος ακτινοβολίας που ονόμασε "ακτίνες - Χ" και λίγο αργότερα ο Henri Becquerel διαπίστωσε ότι τα άλατα του ουρανίου εκπέμπουν μια ακτινοβολία (ακτίνες ουρανίου) που διαπερνά μεταλλικές πλάκες και μαυρίζει τα φωτογραφικά χαρτιά. Η Μαρία Κιουρί χρησιμοποιώντας μια υπόγεια αποθήκη με στοιχειώδη εξοπλισμό στο πανεπιστήμιο της Σορβόνης, συνέχισε την εργασία του Μπεκερέλ και ανακάλυψε ότι η εκπομπή των ακτίνων ήταν ιδιότητα των ατόμων του ουρανίου που δεν επηρεαζόταν από εξωτερικές μεταβολές. 

Το συμπέρασμα της Κιουρί, ότι η ακτινοβολία που παρατηρούσε  είχε σχέση με το εσωτερικό των ατόμων ήταν αρκετά επαναστατικό για την εποχή και  γοήτευσε τον άντρα της, με αποτέλεσμα να παρατήσει τις μελέτες του στους κρυστάλλους και να τη βοηθήσει στις έρευνές της. Τότε εισάγουν και τον όρο "ραδιενέργεια"(radioactivite). Τον Ιούλιο του 1898 οι Κιουρί ανακοινώνουν στην επιστημονική κοινότητα την ανακάλυψη ενός νέου στοιχείου του πολωνίου (Ρο) που ονομάστηκε έτσι προς τιμή της πατρίδας της Μαρίας, της Πολωνίας. Στις 26 Δεκεμβρίου του ίδιου έτους ανακοινώνεται η ανακάλυψη ενός ακόμα στοιχείου που είχε την ίδια συμπεριφορά με το βάριο, και το ονόμασαν ράδιο (Ra). 

Pierre και Marie  στο εργαστήριο, 1900

Προσπάθησαν να απομονώσουν τα νέα στοιχεία και για τέσσερα χρόνια εξέταζαν τόννους ορυκτών πισσουρανίτη που προμηθεύονταν από ορυχείο της Βοημίας. Τελικά το 1902 κατάφεραν να απομονώσουν 1/10 του γραμμαρίου ράδιο και 1/20 του γραμμαρίου πολώνιο προσδιορίζοντας και τα ατομικά τους βάρη.

Στις 25 Ιουνίου του 1903 η Μαντάμ Κιουρί παρουσίασε τις ανακαλύψεις της στο διδακτορικό της. 

Την ίδια χρονιά (1903) το ζεύγος Κιουρί μοιράζονται το βραβείο Νόμπελ Φυσικής με τον καθηγητή Μπεκερέλ για τις μελέτες τους στο φαινόμενο της ακτινοβολίας και της ραδιενέργειας. Όπως προκύπτει από τα αρχεία της επιτροπής που τους πρότεινε για το Νόμπελ, η αρχική πρόταση ήταν χωρίς τη Μαρία Κιουρί, που τελικά μοιράστηκε το μισό βραβείο με τον Πιέρ όταν με   επιστολή που έστειλε αυτός, αρνήθηκε τη βράβευση αν δεν ήταν στο βραβείο και η Μαντάμ Κιουρί.

Οι Κιουρί το 1903, χρονιά
που πήραν το βραβείο Νόμπελ

Το βραβείο Νόμπελ τους χάρισε δημοσιότητα και χρήματα που έλυσαν αρκετά από τα οικονομικά προβλήματα που αντιμετώπιζαν παρ' όλο που το παρέλαβαν το 1905 γιατί είχαν και οι δύο σοβαρά προβλήματα υγείας και εγκαύματα από τη ραδιενέργεια. Στην πραγματικότητα οι Κιουρί ήταν οι πρώτοι επιστήμονες που εκτέθηκαν στη ραδιενέργεια χωρίς να γνωρίζουν τις βλαβερές επιπτώσεις του ραδίου στον ανθρώπινο οργανισμό.

Ακόμη και τώρα, όποιος επιθυμεί να διαβάσει τις σημειώσεις των δύο επιστημόνων που βρίσκονται στην Εθνική Βιβλιοθήκη του Παρισιού, χρειάζεται να υπογράψει μια δήλωση αναφέροντας ότι με δική του ευθύνη θα τα διαβάσει επειδή τα σημειωματάρια εκπέμπουν μικρή ποσότητα ραδιενέργειας! 

Καρικατούρα του ζεύγους Κιουρί του Julius
Mendes Price που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό
 Vanity Fair στις 22 Δεκεμβρίου 1904

Το 1906 ο Πιερ Κιουρί έχασε τη ζωή του με τραγικό τρόπο καθώς περνώντας απρόσεχτα έναν δρόμο του Παρισιού, συγκρούστηκε με μια άμαξα.

Η Μαρία Κιουρί έμεινε μόνη με δύο κόρες, την Ιρέν 9 ετών και την Εύα 2 ετών. Δεν σταμάτησε όμως ούτε στιγμή να ασχολείται με το επιστημονικό της έργο. 

Το 1908 έγινε η πρώτη καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο της Σορβόνης, ενώ τρία χρόνια αργότερα το 1911, κέρδισε το Νόμπελ Χημείας για τη συμβολή της στην ανακάλυψη  του ραδίου και του πολωνίου, στην απομόνωση του ραδίου και στη μελέτη της φύσης και των ενώσεων του αξιοσημείωτου αυτού στοιχείου . Κατά την παραλαβή του βραβείου δεν παρέλειψε να αναφέρει τον αγαπημένο της σύζυγο και την ομαδική δουλειά που έκαναν για την απομόνωση των δύο στοιχείων. 

1911, μια δύσκολη χρονιά

Φωτογραφία από το Νόμπελ 1911

Το 1911 η Μαρία Κιουρί παρευρίσκεται στο 1ο συνέδριο Φυσικής Solvay στις Βρυξέλλες, η μόνη γυναίκα ανάμεσα σε ξεχωριστούς άνδρες φυσικούς. Από την αρχή όμως η χρονιά δεν πήγε καλά για την Μαντάμ Κιουρί. Τον Ιανουάριο η Γαλλική Ακαδημία Επιστημών είχε αρνηθεί να τη δεχτεί ως μέλος της και λίγο αργότερα η γνωριμία της και οι σχέσεις της με τον φυσικό πρώην βοηθό του Πιέρ, Πολ Λανζεβέν (Paul Langevin) ήταν η αφορμή για ένα σκάνδαλο που ξέσπασε εναντίον της που παραλίγο να της στερήσει το δεύτερο βραβείο Νόμπελ.    

Σε όλη τη διάρκεια της ζωής της η Κιουρί προώθησε ενεργά τη χρήση του ραδίου για την θεραπεία από τους καρκινικούς όγκους.  Κατά τη διάρκεια του Α'  Παγκόσμιου Πολέμου, βοηθούμενη από την κόρη της Ιρέν , ανέλαβε την οργάνωση των ραδιολογικών υπηρεσιών του γαλλικού στρατού εφοδιάζοντας με δικά της χρήματα πολεμικά νοσοκομεία με συσκευές ακτίνων Χ. 

Το 1918 τέθηκε σε πλήρη λειτουργία το Ινστιτούτο Ραδιολογίας στο Παρίσι (στο προσωπικό του οποίου συγκαταλεγόταν πλέον και η κόρη της Κιουρί, Ιρέν) το οποίο επρόκειτο να γίνει ένα παγκόσμιας εμβέλειας ερευνητικό κέντρο για την πυρηνική φυσική και τη χημεία.

Τιμητικές διακρίσεις

 Οι εργασίες της Μαντάμ Κιουρί πάρα πολλές, καταγράφονται σε πολυάριθμα έγγραφα στα επιστημονικά περιοδικά. Μεταξύ αυτών είναι τα έργα "Investigations on radioactive substances" (1904), "Isotopy and isotopic elements" και το κλασικό "Πραγματεία στη ραδιενέργεια" του 1910. 

Έλαβε πολυάριθμα βραβεία από τον όλο τον κόσμο. Εκτός από τα δύο Νόμπελ (Φυσικής το 1903 και Χημείας το 1911) έλαβε επίσης, μαζί με το σύζυγό της το 1903, το μετάλλιο Davy της Βασιλικής Εταιρείας του Λονδίνου, ενώ το 1921, ο Πρόεδρος Harding των Ηνωμένων Πολιτειών, εξ ονόματος των γυναικών της Αμερικής, της έδωσε ένα γραμμάριο ραδίου προς αναγνώριση της υπηρεσίας της στην επιστήμη. 

Με τις κόρες της Ιρέν και Εύα το 1921 στο ταξίδι τους στην Αμερική

Στο Ινστιτούτο Ραδιολογίας το 1925

Από το 1922 ήταν μέλος της Επιτροπής των "Συνεργασίας Διανοουμένων για την Ένωση των Εθνών" ενώ το Φεβρουάριο του 1922 εκλέγεται από την Ιατρική Ακαδημία του Παρισιού "ελεύθερος εταίρος" της. 

Διατήρησε τον ενθουσιασμό της για την επιστήμη σε όλη τη  ζωή της και έκανε πολλά για να ιδρύσει ένα εργαστήριο ραδιενέργειας  στη Βαρσοβία. Το 1929 ο Πρόεδρος Hoover των Ηνωμένων Πολιτειών της έδωσε  δώρο 50.000 δολάρια για να αγοράσει ράδιο για αυτό το εργαστήριο. Το "Ινστιτούτο Ραδίου" της Βαρσοβίας εγκαινιάστηκε από την ίδια το 1932.

Η τελευταία επίσκεψη στην πατρίδα της, την Πολωνία, έγινε την άνοιξη του 1934. Δυο μήνες αργότερα, στις 4 Ιουλίου 1934, πέθανε από απλαστική αναιμία στο σανατόριο του Σανσελμόζ στην ανατολική Γαλλία. Η ασθένειά της σίγουρα οφειλόταν στην έκθεση του οργανισμού της στη ραδιενέργεια. Πριν πεθάνει είχε τη χαρά να μάθει για την ανακάλυψη της τεχνητής ραδιενέργειας από την κόρη της  Irène Joliot-Curie   και τον άντρα της Frédéric Joliot, δεν ζούσε όμως όταν  πήραν το Νόμπελ Χημείας  το 1935.

Τάφηκε στο νεκροταφείο του Sceaux  δίπλα στον σύζυγό της Πιέρ. Σήμερα τα οστά και των δύο μεταφέρθηκαν στο Πάνθεον του Παρισιού. Ήταν η πρώτη γυναίκα που της αποδόθηκε αυτή η τιµή. Επιπλέον προς τιμήν της, το όνομα της δόθηκε σε μια μονάδα μέτρησης της ραδιενέργειας (τη μονάδα κιουρί /1Ci) και σε ένα τεχνητό χημικό στοιχείο με ατομικό αριθμό 96 (το κιούριο).

Λίζε Μάιτνερ

"...μια φυσικός που δεν έχασε ποτέ την ανθρωπιά της".

Αυτή η φράση είναι γραμμένη στον τάφο μιας διακεκριμένης αλλά και αδικημένης φυσικού. Είναι η Αυστριακή πυρηνικός φυσικός Lise Meitner. Είχε όμως δυο μειονεκτήματα που σχετίζονταν με την ιστορική περίοδο που έζησε και το χώρο που δραστηριοποιήθηκε: ήταν γυναίκα και Εβραία.

Η Μάιτνερ στη Βιέννη γύρω στα 1906

Η Λίζε Μάιτνερ γεννήθηκε στις 7 Νοεμβρίου 1878 στην Βιέννη, τρίτο από τα οκτώ παιδιά της οικογένειάς της. Ο πατέρας της, εβραϊκής καταγωγής, ήταν ευκατάστατος δικηγόρος και η   Λίζε από την παιδική της ηλικία εκδήλωσε την ισχυρή της κλίση προς τα Μαθηματικά και την Φυσική. Διαβάζοντας για τη Μαρία Κιουρί αποφάσισε ότι ήθελε και αυτή να γίνει φυσικός και να ασχοληθεί με την ραδιενεργό ακτινοβολία. Παρά το ότι η εκπαίδευση στην Αυστρία της εποχής δεν προετοίμαζε κορίτσια για είσοδο στο Πανεπιστήμιο, μετά από εντατική προετοιμασία, το 1901, η Λίζε γράφτηκε στο Πανεπιστήμιο της Βιέννης, όπου είχε καθηγητή τον θεωρητικό φυσικό Λούντβιχ Μπόλτσμαν (Ludwig Eduard Boltzmann). Όπως έγραψε πολύ αργότερα ο ανεψιός της Όττο Φρις (Otto Robert Frisch), "ο Μπόλτσμαν της ενέπνευσε το όραμα της Φυσικής ως αναζήτηση της υπέρτατης αλήθειας, όραμα το οποίο δεν την εγκατέλειψε ποτέ". Το 1906 αποφοίτησε από το Πανεπιστήμιο με διδακτορικό στη Φυσική και επιβλέποντα καθηγητή τον Μπόλτσμαν. Αυτό ήταν το πρώτο διδακτορικό που απένειμε το Πανεπιστήμιο της Βιέννης σε γυναίκα.

Μια συνεργασία πολλών χρόνων ...

Η Lise Meitner και ο Otto Hahn στο
εργαστήριό τους το 1913

To 1907 η Μάιτνερ πήγε στο Βερολίνο για να παρακολουθήσει τα μαθήματα που παρέδιδε στο Πανεπιστήμιο του Βερολίνου ο Μαξ Πλανκ (Max Planck). Εκεί συνάντησε τον χημικό Όττο Χαν (Otto Hahn) που έγινε ο σημαντικότερος συνεργάτης και φίλος της. Σ' ένα υπόγειο του πανεπιστημίου (δεν επιτρεπόταν στην Μάιτνερ η επίσκεψη στους ορόφους γιατί ήταν γυναίκα), άρχισε το 1907, το επιστημονικό δίδυμο Όττο Χαν - Λίζε Μάιτνερ,την προσπάθεια διάσπασης του ατόμου η οποία και ολοκληρώθηκε το 1938. Το 1912 χτίστηκε στο Βερολίνο το Ινστιτούτο Kaiser-Wilhelm και εκεί σε καλύτερες συνθήκες συνεχίστηκε η συνεργασία τους που τους οδήγησε το 1917 στην ανακάλυψη ενός νέου στοιχείου, του πρωτακτινίου, που το κατέταξαν μεταξύ του θορίου και του ουρανίου.

Το 1926 η Μέιτνερ έγινε η πρώτη γυναίκα στη Γερμανία που ανέλαβε την έδρα της Φυσικής στο Πανεπιστήμιο του Βερολίνου. 

Οι δύο ερευνητές συνεργάστηκαν ξανά το 1934. Στην ερευνητική ομάδα συμμετείχε και ο βοηθός του Χαν, ο Φριτς Στράσμαν (Fritz Strassmann). Δύο γεγονότα ήταν υπεύθυνα γι'αυτό. Η ανακάλυψη του νετρονίου το 1932 και η  δημοσίευση των συγκλονιστικών αποτελεσμάτων του Ιταλού Ενρίκο Φέρμι (Enrico Fermi), ο οποίος διαπίστωσε ότι μετά το βομβαρδισμό του ουρανίου με νετρόνια παράγεται μια σειρά από νέα στοιχεία άγνωστα μέχρι τότε. Και ενώ η έρευνα της ομάδας βρισκόταν στο αποκορύφωμά της, η Μάιτνερ αναγκάστηκε να εγκαταλείψει τη Γερμανία τον Ιούλιο του 1938 λόγω της εβραϊκής της καταγωγής. Μετανάστευσε στη Στοκχόλμη περνώντας παράνομα τα  σύνορα της Γερμανίας με την Ολλανδία. Το Δεκέμβριο του 1938 οι Χαν και Στράσμαν ανακάλυψαν ότι ο πυρήνας του ουρανίου μπορεί να διασπαστεί σε άλλους ελαφρύτερους ατομικούς πυρήνες εκλύοντας τεράστια ποσά ενέργειας. Αυτή ήταν η ανακάλυψη της διάσπασης του ατόμου. Οι δυο ερευνητές έστειλαν τα αποτελέσματα για δημοσίευση στο γερμανικό περιοδικό Naturwissenshaften και συγχρόνως ενημέρωσαν τη Μάιτνερ στη Σουηδία. Η Μάιτνερ μαζί με τον ανιψιό της, φυσικό Ότο Φρις (Otto Robert Frisch), έδωσαν μια πλήρη θεωρητική ερμηνεία του φαινομένου χρησιμοποιώντας τη διάσημη εξίσωση του Αϊνστάιν E=mc2. Για τη συνάντησή του με τη θεία του, τα Χριστούγεννα του 1938, ο Ότο Φρις γράφει στα απομνημονεύματά του:

"...Το περιεχόμενο αυτού του γράμματος ήταν πραγματικά τόσο εκπληκτικό που αρχικά ήμουν δύσπιστος. Ο Χαν και ο Στράσμαν είχαν διαπιστώσει ότι αυτές οι τρεις ουσίες δεν ήταν ράδιο, με τη χημική έννοια· τους ήταν μάλιστα αδύνατον να τις αποχωρίσουν από το βάριο που πρόσθεταν για να διευκολύνουν τους χημικούς αποχωρισμούς. Είχαν καταλήξει στο συμπέρασμα, με απροθυμία και μεγάλο δισταγμό, ότι επρόκειτο για ισότοπα βαρίου.

Μήπως ήταν απλώς ένα λάθος; Όχι, απάντησε η Λίζε Μάιτνερ, ο Χαν ήταν πάρα πολύ καλός χημικός για να κάνει λάθος. Πώς όμως θα μπορούσε να σχηματίζεται βάριο από το ουράνιο; Ποτέ δεν είχαν αποσπαστεί από έναν πυρήνα μεγαλύτερα τμήματα από πρωτόνια ή πυρήνες ηλίου (σωματίδια άλφα) και η απαραίτητη ενέργεια για να αποσπαστεί ένας μεγάλος αριθμός από αυτά δεν ήταν διαθέσιμη. Ούτε ήταν δυνατόν ο πυρήνας του ουρανίου να είχε κοπεί στη μέση. Ενας πυρήνας δεν είναι σαν ένα εύθραυστο στερεό που μπορεί να κοπεί ή να σπάσει· ο Τζορτζ Γκάμοφ είχε υποστηρίξει παλιότερα, και ο Μπορ είχε προσφέρει σε αυτό καλά επιχειρήματα, ότι ένας πυρήνας μοιάζει περισσότερο με μια υγρή σταγόνα. Μήπως μια σταγόνα θα μπορούσε να χωρίζεται σε δυο μικρότερες σταγόνες σταδιακά, αρχικά να επιμηκύνεται, έπειτα να στενεύει και τελικά να σχίζεται, αντί να σπάζει στα δύο; Γνωρίζαμε ότι υπάρχουν ισχυρές δυνάμεις που θα αντιδρούσαν σε μια τέτοια διαδικασία, όπως η τάση της επιφάνειας μιας υγρής σταγόνας η οποία τείνει να ανθίσταται στη διαίρεσή της σε δύο μικρότερες. Οι πυρήνες όμως διαφέρουν από τις υγρές σταγόνες κατά έναν σημαντικό τρόπο: είναι ηλεκτρικά φορτισμένοι και αυτό είναι γνωστό ότι αντισταθμίζει την τάση της επιφάνειας.

Σε αυτό το σημείο καθίσαμε και οι δύο στον κορμό ενός δέντρου (όλη αυτή η συζήτηση είχε γίνει ενώ περπατούσαμε στο δάσος, εγώ με τα σκι μου, η Λίζε Μάιτνερ επιβεβαιώνοντας τον ισχυρισμό της ότι μπορούσε να περπατάει εξίσου γρήγορα χωρίς αυτά) και αρχίσαμε να κάνουμε υπολογισμούς σε ένα κομμάτι χαρτί. Το φορτίο ενός πυρήνα ουρανίου, διαπιστώσαμε, ήταν πράγματι αρκετά μεγάλο ώστε να ξεπεράσει την επίδραση της τάσης επιφανείας σχεδόν ολοκληρωτικά, επομένως ο πυρήνας του ουρανίου θα μπορούσε πραγματικά να μοιάζει με μια πολύ τρεμουλιαστή, ασταθή σταγόνα, έτοιμη να διαιρεθεί με την παραμικρή πρόκληση, όπως η πρόσκρουση ενός και μόνο νετρονίου.

Υπήρχε όμως ένα άλλο πρόβλημα. Μετά τον αποχωρισμό οι δύο σταγόνες θα έπρεπε να αλληλοαπωθούνται από την αμοιβαία ηλεκτροστατική άπωση και να αποκτούν μεγάλες ταχύτητες και άρα πολύ μεγάλη ενέργεια, περίπου 200 MeV (Μεγαηλεκτρονιοβόλτ) - από πού θα μπορούσε να προέρχεται αυτή η ενέργεια; Ευτυχώς η Λίζε Μάιτνερ θυμήθηκε τον εμπειρικό τύπο για τον υπολογισμό των μαζών των πυρήνων και υπολόγισε ότι οι δύο πυρήνες που θα σχηματίζονταν από τη διαίρεση ενός πυρήνα ουρανίου θα έπρεπε συνολικά να είναι ελαφρύτεροι από τον αρχικό πυρήνα κατά τη μάζα ενός πρωτονίου. Όταν όμως εξαφανίζεται μάζα δημιουργείται ενέργεια, σύμφωνα με τον τύπο του Αϊνστάιν, E=mc2, και το ένα πέμπτο της μάζας ενός πρωτονίου ισοδυναμεί με 200 MeV. Να τη λοιπόν η πηγή της ενέργειας, όλα ταίριαζαν!..."  Πηγή: Εφημερίδα ΤΟ ΒΗΜΑ

 O Φρις καθιέρωσε τον όρο διάσπαση (fission), ο οποίος επικράτησε παγκοσμίως. Η εργασία των Μάιτνερ και Φρις δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Nature και ο Φρις επιβεβαίωσε πειραματικά τα αποτελέσματα των Χαν- Στράσμαν τον Ιανουάριο του 1939. 

Ο Δανός νομπελίστας φυσικός Νιλς Μπορ (Niels Bohr) έμαθε τα συγκλονιστικά νέα από το Φρις, λίγο πριν αναχωρήσει για ταξίδι στις ΗΠΑ, και ανακοίνωσε την είδηση της διάσπασης του ατόμου στους Αμερικανούς φυσικούς στις 26 Ιανουαρίου 1939. Το νέο εξαπλώθηκε ταχύτατα στους επιστημονικούς κύκλους αλλά και στα μέσα ενημέρωσης των ΗΠΑ.   

Ο Όττο Χαν τιμήθηκε με το  βραβείο Νόμπελ Χημείας το 1944 για την ανακάλυψη της πυρηνικής σχάσης βαρέων πυρήνων. 

Η Λίζε Μάιτνερ ήταν απούσα από το βραβείο ... 

Αυτή θεωρείται ως η μεγαλύτερη "εκ προκαταλήψεως λόγω φύλου" παράλειψη της Σουηδικής Ακαδημίας στην ιστορία των βραβείων Νόμπελ. 

Η ίδια η Μάιτνερ στις 20 Νοεμβρίου του 1945 έγραψε την άποψή της: "Ο Hahn σίγουρα άξιζε το Νόμπελ, δεν υπάρχει αμφιβολία γι’ αυτό. Αλλά πιστεύω ότι εγώ κι ο Frisch δεν συμβάλλαμε με ανούσιο τρόπο στην εξήγηση της διαδικασίας σχάσης του Ουρανίου - το πώς αυτό φτάνει σε αυτό το σημείο και ότι συνδέεται με ανάπτυξη μεγάλων ποσών ενέργειας ήταν πράγματα από τα οποία ο Hahn απείχε μακράν". 

Το 1946 στην Ουάσινγκτον, δίνοντας
διάλεξη στο Καθολικό Πανεπιστήμιο

Επί πλέον μετά τον πόλεμο, άσκησε πικρή κριτική στο Hahn και σε άλλους Γερμανούς επιστήμονες οι οποίοι είχαν συνεργαστεί με τους Ναζί και δεν είχαν κάνει τίποτα για να διαμαρτυρηθούν κατά των εγκλημάτων του καθεστώτος του Χίτλερ. 

Το 1949 η Μάιτνερ απέκτησε τη σουηδική υπηκοότητα και το ίδιο έτος της απονεμήθηκε το Βραβείο του ιδρύματος Μαξ Πλανκ.

Το 1960 μετακόμισε στο Ηνωμένο Βασίλειο για να βρίσκεται κοντά στον ανεψιό της Όττο Φρις, ο οποίος είχε τοποθετηθεί καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Κέμπριτζ. 

Το 1966 της απονεμήθηκε το Βραβείο "Ενρίκο Φέρμι" της Αμερικανικής Επιτροπής Ατομικής Ενέργειας (μαζί με τους Χαν και Στράσμαν). Ήταν η πρώτη γυναίκα που της απονεμόταν αυτό το βραβείο.

To 1966 καθώς παραλαμβάνει το βραβείο Enrico Fermi από τον
πρόεδρο της επιτροπής Ατομικής Ενέργειας των ΗΠΑ

Η Λίζε Μάιτνερ πέθανε  στο Λονδίνο στις 27 Οκτωβρίου 1968, λίγες μέρες πριν γιορτάσει τα 90ά της γενέθλια. Το 1997 η Μέιτνερ τιμήθηκε  όταν το στοιχείο 109 ονομάστηκε meitnerium - Μαϊτνέριο (Mt)

Και μια φωτογραφία από το  7o Συνέδριο  Solvay στη Φυσική που πραγματοποιήθηκε στις Βρυξέλλες το 1933. Οι τρεις γυναίκες της πρώτης σειράς είναι από αριστερά προς τα δεξιά:Irène Joliot-Curie, Marie Sklodowska - Curie, Lise Meitner.

Πηγές: 

Τα πορτρέτα των δύο γυναικών είναι έργα της Αμερικανίδας ζωγράφου Jennifer Mondfrans (http://www.jennifermondfrans.com/)

 Ασπρόμαυρες φωτογραφίες της Μαρίας Κιουρί και της Λίζε Μέιτνερ:  https://commons.wikimedia.org

https://www.chemheritage.org/historical-profile/otto-hahn-lise-meitner-and-fritz-strassmann

http://www.earthlyissues.com/nuclear.htm

https://el.wikipedia.org

http://atlaswikigr.wikifoundry.com/page/Lise+Meitner