Émilie du Châtelet

Πρωτοπόρος μαθηματικός, φυσικός και φεμινίστρια

Προσωπογραφία από τον Γάλλο ζωγράφο προσωπογραφιών του 18ου αιώνα, Maurice Quentin de La Tour

H Εμιλί ντι Σατλέ / Gabrielle-Emilie le Tonnelier de Breteuil, Marquise du Chastellet-Laumont, (1706 - 1749) ήταν Γαλλίδα φυσικός, μαθηματικός και συγγραφέας.  

Συγκαταλέγεται μεταξύ των σημαντικότερων γυναικών επιστημόνων, ζώντας μάλιστα σε μία εποχή κατά την οποία οι κοινωνικές συνθήκες δεν ευνοούσαν την εκπαίδευση των γυναικών. Σημαντικότερη συνεισφορά της θεωρείται η γαλλική μετάφραση αλλά και ο σχολιασμός του έργου του Νεύτωνα "Principia Mathematica". 

Γεννήθηκε στις 17 Δεκεμβρίου 1706 στο Παρίσι , το μοναδικό κορίτσι ανάμεσα στα έξι παιδιά. Από νεαρή ηλικία έδειξε σαφή προτίμηση στα μαθηματικά, στις γλώσσες και τις φυσικές επιστήμες. Ο πατέρας της, επικεφαλής εθιμοτυπίας στην αυλή του βασιλιά Λουδοβίκου του 14ου, την ενθάρρυνε, αντιλαμβανόμενος την έφεσή της, αν και, σύμφωνα με τις αντιλήψεις της εποχής, οι γυναίκες συνήθως δε σπούδαζαν. Σε ηλικία 19 ετών παντρεύτηκε τον μαρκήσιο του Chatelet ο οποίος ήταν στρατιωτικός και έλειπε συχνά. Μαζί του έκανε δυο παιδιά. Η Emilie συνήθιζε να φιλοξενεί μαθηματικούς, φιλόσοφους και συγγραφείς από όλη την Ευρώπη στον πύργο της κοντά στο Στρασβούργο. Ο σπουδαίος φιλόσοφος και συγγραφέας Voltaire υπήρξε ένας από τους πιο στενούς της φίλους. Από το καλοκαίρι του 1734 έως το θάνατό της το 1749 από επιπλοκές στη γέννα, η Emilie και ο Voltaire ασχολήθηκαν με τη μελέτη των μαθηματικών και της Νευτώνιας φυσικής στην τεράστια βιβλιοθήκη και στο εργαστήριο που είχαν εγκαταστήσει στον πύργο. 

Μαζί η Émilie du Châtelet και ο Βολταίρος έγραψαν σε εκλαϊκευμένη και κατανοητή γλώσσα το πρώτο γαλλικό βιβλίο γύρω από τη νευτώνεια φυσική, το οποίο ονόμασαν Elements de la philosophie de Newton (1738).  Το βιβλίο βοήθησε στη διάδοση των θεωριών του Νεύτωνα για το φως και τη βαρύτητα και στην αναγνώριση της Νευτώνειας φυσικής στην Ευρώπη.  Αλλά όπως ήταν φυσικό για την εποχή, το όνομα της du Châtelet δε μπήκε στο εξώφυλλο του βιβλίου. Η μόνη αναφορά σε εκείνη γινόταν με ένα ποίημα του Βολταίρου που εξήρε την ευφυΐα της και άφηνε να εννοηθεί ότι η συνεισφορά της ήταν μεγαλύτερη από τη δική του, καθώς και μέσω μιας εικόνας που κοσμούσε το εξώφυλλο.

Προμετωπίδα του βιβλίου «Éléments de la philosophie de Newton» / Στοιχεία της φιλοσοφίας του Νεύτωνα, (Άμστερνταμ, 1738).

Στο χαρακτικό ο φιλόσοφος καθιστός μεταφράζει το έργο του Νεύτωνα. Το χειρόγραφο του Βολταίρου φωτίζεται από το «Θεϊκό» φως που προέρχεται από τον Νεύτωνα και φτάνει σ’ αυτόν μέσω της ανάκλασής του στον καθρέφτη που κρατά η  Émilie du Châtelet.

Θέμα σε μια από τις γόνιμες διενέξεις της με το Βολταίρο, υπήρξε η φύση της ενέργειας, με τον Βολταίρο να υποστηρίζει την νευτώνεια εξήγηση, ότι δηλαδή ο Θεός την δημιουργεί. Εκείνη απάντησε:

 "Νεύτωνα κάνεις λάθος. Η ενέργεια εξαρτάται από το τετράγωνο της ταχύτητας. Ο Θεός χρειάστηκε στην αρχή αλλά όχι και στη συνέχεια!"

 Στον πύργο της σχεδίασε και πραγματοποίησε το πείραμα που αποδείκνυε την παραπάνω θέση της.

Το τετράγωνό της ταχύτητας θα εμφανιζόταν και στην διάσημη εξίσωση του Αϊνστάιν εκατονταετίες μετά. Μετά την ανακάλυψή της ταξίδευσε με τον Βολταίρο, διασκεδάζοντας και συνεχίζοντας να κάνει υπολογισμούς, μεταφράζοντας, γράφοντας και παράλληλα σκανδαλίζοντας το Παρίσι με τη συμπεριφορά της.

Πέθανε στις 10 Σεπτεμβρίου 1749, λόγω επιπλοκών από τη γέννηση του 4^ου παιδιού της. Ήταν 42 χρονών.

Η Émilie du Châtelet, αν και υπήρξε ένα από τα επιστημονικά μυαλά της Γαλλίας, σταδιακά ξεχάστηκε ή έμεινε γνωστή μόνο ως ερωμένη του Βολταίρου. Μόνο πρόσφατα το έργο της και η συνεισφορά της έχουν αρχίσει να ξαναέρχονται στην επιφάνεια. Στη ζωή της προβληματίστηκε πολύ για τα εμπόδια που αντιμετώπιζαν οι γυναίκες που επιθυμούσαν να μορφωθούν καθώς και για τις προκαταλήψεις σε βάρος τους και είχε γράψει:

«Αν ήμουν βασιλιάς θα άλλαζα μια αδικία που περιορίζει την μισή ανθρωπότητα. Θα επέτρεπα στις γυναίκες να συμμετέχουν σε όλα τα ανθρώπινα δικαιώματα και κυρίως σε εκείνα του πνεύματος.»

Πηγές εικόνων:

https://en.wikipedia.org/wiki/%C3%89milie_du_Ch%C3%A2telet#/media/File:Emilie_Chatelet_portrait_by_Latour.jpg

https://commons.wikimedia.org/wiki/Voltaire#/media/File:Voltaire_Philosophy_of_Newton_frontispiece.jpg

Υπατία η Αλεξανδρινή

Η πρώτη γυναίκα επιστήμονας της αρχαιότητας σε μια κοινωνία ανδροκρατούμενη

και θεοκρατική και της οποίας η ζωή έχει καταγραφεί. 

Φανταστικό πορτρέτο της Υπατίας (μολύβι σε χαρτί), από τον ζωγράφο πορτρέτων Jules Maurice Gaspard (1908). Χρησιμοποιήθηκε για την εικονογράφηση της βιογραφίας της που περιλαμβάνεται στο 14 τόμων έργο του Αμερικανού συγγραφέα και φιλοσόφου Elbert Hubbard με το γενικό τίτλο «Little Journeys to the Homes of Great Teachers» / Μικρά ταξίδια στα σπίτια των μεγάλων δασκάλων, που εκδόθηκε μεταξύ 1895 και 1910.

Η Υπατία η Αλεξανδρινή, ήταν Ελληνίδα νεοπλατωνική φιλόσοφος, αστρονόμος, μαθηματικός και εφευρέτης. Ήταν γνωστή στην Αίγυπτο ως σοφή.

Γεννήθηκε το 370 μ. Χ. στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου και ήταν κόρη του Θέωνα,  σπουδαίου μαθηματικού, αστρονόμου και μελετητή του Πτολεμαίου και του Ευκλείδη. Με τη βοήθεια του πατέρα της πήρε εξαιρετική για την εποχή και το φύλο της μόρφωση στην Αθήνα και στην Ιταλία.  Σπούδασε στη νεοπλατωνική σχολή του Πλούταρχου του νεότερου στην Αθήνα και παρακολούθησε μαθήματα στη σχολή του Πρόκλου (ήταν διευθυντής της Ακαδημίας του Πλάτωνα) και στη σχολή του Ιεροκλή στην Αλεξάνδρεια.

Μετά τις σπουδές της δίδαξε στην Αλεξάνδρεια μαθηματικά, αστρονομία, φυσική (μηχανική, υδροστατική) και φιλοσοφία ως επικεφαλής της Νεοπλατωνικής σχολής της πόλης. Στην ιστορία των επιστημών ήταν η πρώτη γυναίκα που δίδαξε δημόσια αποτελώντας σύμβολο της ισότητας των φύλων. Ήταν ιδιαίτερα δημοφιλής για το αναλυτικό της πνεύμα και μαθητές αρχίζουν να έρχονται από όλα τα μέρη της Ρωμαϊκής  αυτοκρατορίας για να σπουδάσουν φιλοσοφία ενώ η επιρροή της Υπατίας φτάνει μέχρι τη σχολή της Αντιοχείας.  Εκτός από πόλος έλξης για τους διανοούμενους της εποχής  έκανε και εκτενή και ουσιώδη σχόλια στα μαθηματικά έργα του Διόφαντου και του Απολλώνιου.

Δυστυχώς, έργα της Υπατίας δεν έχουν διασωθεί. Αποδείξεις για τη ζωή και το έργο της Υπατίας μπορούν όμως να βρεθούν σε διάφορα ιστορικά κείμενα.

                   Πίνακας με την Υπατία και με φόντο την Αλεξάνδρεια από τον Σουηδό ζωγράφο Julius Kronberg,                      λάδι σε καμβά, 1889, ιδιωτική συλλογή.

Η Υπατία:

• Ασπαζόταν τις απόψεις των Πλατωνικών σχετικά με την ύλη, το σύμπαν, το χρόνο, την κίνηση, τις δυνάμεις και το φως.
• Επιμελήθηκε έργα γεωμετρίας, άλγεβρας και αστρονομίας. 
• Μαζί με τον πατέρα της ανέπτυξε θεωρίες για το ηλιακό σύστημα.
• Χρησιμοποιώντας τις απόψεις του Αρχιμήδη περί μηχανικής και υδροστατικής, κατασκεύασε μια συσκευή για την απόσταξη του νερού, ένα όργανο για τη μέτρηση της στάθμης υγρού, ένα πυκνόμετρο με διαβαθμίσεις για τον καθορισμό της πυκνότητας υγρού, ένα είδος θερμομέτρου και έναν αστρολάβο.

Η Υπατία σε λεπτομέρεια από την σπουδαία τοιχογραφία του Ιταλού καλλιτέχνη της Αναγέννησης Ραφαήλ, «Η σχολή των Αθηνών» που δημιουργήθηκε μεταξύ 1509-1511 και διακοσμεί  έναν τοίχο στο Βατικανό.

Σύμφωνα με τους ιστορικούς και τα συμπεράσματά τους από τα γραπτά των μαθητών της, η Υπατία θεωρείτο η καλύτερη μαθηματικός του ελληνορωμαϊκού κόσμου, επισκιάζοντας ακόμη και τον πατέρα της.

Η Υπατία δολοφονήθηκε με βάναυσο τρόπο από φανατικούς μοναχούς το 415 μ. Χ. Σύμφωνα με τον χριστιανό εκκλησιαστικό ιστορικό Σωκράτη Σχολαστικό, δολοφονήθηκε γιατί κάποιοι χριστιανοί  πίστευαν ότι ήταν υπαίτια για τη μη συμφιλίωση του έπαρχου Ορέστη (παλιός μαθητής και καλός φίλος της) και του Επισκόπου Αλεξάνδρειας Κύριλλου. Ο ίδιος γράφει (μεταφρασμένο κείμενο):

«Όλοι οι άνθρωποι την σεβόταν και την θαύμαζαν για την απλή ταπεινοφροσύνη του μυαλού της. Ωστόσο, πολλοί με πείσμα την ζήλευαν και επειδή συχνά συναντούσε και είχε μεγάλη οικειότητα με τον Ορέστη, ο λαός την κατηγόρησε ότι αυτή ήταν η αιτία που ο Επίσκοπος και ο Ορέστης δεν γινόταν φίλοι. Με λίγα λόγια, ορισμένοι πεισματάρηδες και απερίσκεπτοι κοκορόμυαλοι με υποκινητή και αρχηγό τους τον Πέτρο, έναν οπαδό αυτής της Εκκλησίας, παρακολουθούσαν αυτή τη γυναίκα να επιστρέφει σπίτι της γυρνώντας από κάπου. Την κατέβασαν με τη βία από την άμαξά της, την μετέφεραν στην Εκκλησία που ονομαζόταν Caesarium, την γύμνωσαν εντελώς, της έσκισαν το δέρμα και έκοψαν τις σάρκες του σώματός της με κοφτερά κοχύλια μέχρι που ξεψύχησε, διαμέλισαν το σώμα της, έφεραν τα μέλη της σε ένα μέρος που ονομαζόταν Κίναρον και τα έκαψαν.»

Χαρακτικό με τίτλο «Ο θάνατος της φιλοσόφου Υπατίας στην Αλεξάνδρεια». Προέρχεται από το βιβλίο του Γάλλου συγγραφέα Louis Figuier με τίτλο: Vies des savants illustres, depuis l'antiquité jusqu'au dix-neuvième siècle / Βίοι επιφανών λογίων από την αρχαιότητα έως τον δέκατο ένατο αιώνα, (1866).

Ο θάνατος της Υπατίας σηματοδότησε το τέλος της αρχαίας επιστήμης. Τα επόμενα 1000 χρόνια ακολούθησε ο Μεσαίωνας με μετρεικόνωνιότατη επιστημονική εξέλιξη στα μαθηματικά, την αστρονομία και τη φυσική φιλοσοφία.

Πηγές  εικόνων:

https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Hypatia