Ποίηση και Φυσική

Η ποίηση είναι μια από τις δυο βασικές κατηγορίες του λόγου και το αρχαιότερο λογοτεχνικό είδος.

Και πως ορίζεται τι είναι ποίηση;

Και εδώ δεν είναι εύκολο να δώσουμε σαφή ορισμό. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι:

Ποίηση είναι η τέχνη της σύνθεσης, της δημιουργίας λογοτεχνικών έργων σε στίχους (σε αντιδιαστολή προς την πεζογραφία, τον πεζό λόγο).

Ή πιο απλά …

Ποίηση ονομάζεται το ποιητικό δημιούργημα, το ποίημα.

(Λεξικό της κοινής νεοελληνικής)

« Η ποίηση είναι τέχνη που μιμείται πράξεις και λόγια, όχι όπως αυτά έγιναν ή ειπώθηκαν, αλλά όπως θα μπορούσαν και όπως θα έπρεπε να γίνουν, και η οποία αποβλέπει, με την αρμονία και το ρυθμό, να οδηγήσει στην αρετή τις ανθρώπινες ψυχές που ακούνε τα δημιουργήματά της».

(Αριστοτέλης)

«Η ποίηση έχει τις ρίζες της στην ανθρώπινη ανάσα».

Γ. Σεφέρης – Έλληνας ποιητής, Νόμπελ Λογοτεχνίας

«Η ποίηση αρχίζει πάντα, όταν κάποιος που πρόκειται να γίνει ποιητής, διαβάζει ένα ποίημα».

John Milton – Άγγλος ποιητής

«Η ποίηση δεν ανήκει σ’ αυτούς που τη γράφουν αλλά σ’ αυτούς που την έχουν ανάγκη».

Πάμπλο Νερούδα - Χιλιανός συγγραφέας και ποιητής, Νόμπελ Λογοτεχνίας

Φυσική και ποίηση

Μπορεί να δημιουργηθεί ποίηση από τη Φυσική;

« Όπως και η ποίηση, έτσι και η φυσική είναι μια δημιουργική δραστηριότητα που συνδυάζει τη συγκίνηση με τη διανόηση και οι άνθρωποι που ασχολούνται με αυτήν, αξίζει να αποκαλούνται ποιητές».

 

Συνάντηση της Φυσικής με την ποίηση θα μπορούσαμε να έχουμε στις παρακάτω τρεις περιπτώσεις:

Ι. Στο έργο του ποιητή Νίκου Καββαδία (1910 – 1975).

Ο Νίκος Καββαδίας χαρακτηρίστηκε ως ποιητής της θάλασσας και των ταξιδιών τόσο γιατί ο ίδιος ήταν ναυτικός, όσο και από το περιεχόμενο των ποιημάτων του. Η ποίηση του είναι βιωματική, σκληρή αλλά και λυρική, συμβολική, ιδιότυπη και μελαγχολική, με λέξεις – όρους ναυτικούς, γεμάτη εικόνες του κόσμου, γεωγραφικές αναφορές, φυσικά / μετεωρολογικά φαινόμενα και ονόματα αστερισμών. Τα ποιήματα αυτά έγιναν γνωστά στο ευρύ κοινό μέσα από τις μελοποιήσεις τους.

Έγραψε τρεις ποιητικές συλλογές, «Μαραμπού» (1933), «Πούσι» (1947), «Τραβέρσο» (1975) με ποιήματα που εκδόθηκαν λίγο μετά το θάνατό του, καθώς και τρία πεζογραφήματα.

Ας δούμε πως τα φυσικά / μετεωρολογικά φαινόμενα, οι μονάδες και τα όργανα μέτρησης, αλλά και τα ονόματα αστερισμών συναντιώνται στην ποίηση του Καββαδία.

·        Kuro Siwo της ποιητικής συλλογής «Πούσι»

Στον στίχο: «ο μπούσουλας είναι που στρέφει ή το καράβι;»

γίνεται αναφορά στον μπούσουλα (από την ιταλική λέξη bussola) δηλαδή την ναυτική μαγνητική πυξίδα. Είναι ένα όργανο με το οποίο επιτυγχάνεται ο προσανατολισμός του χρήστη, δείχνοντάς του την κατεύθυνση του Βορρά. Χρησιμοποιείται στην ναυσιπλοΐα ενώ, η λειτουργία της στηρίζεται στην ιδιότητα της μαγνητικής βελόνας να προσανατολίζεται σε συγκεκριμένη κατεύθυνση. 

…Μας έσφιξε το kuro siwo σαν μια ζώνη… 

Kuro Siwo  σημαίνει στα γιαπωνέζικα Μαύρο Ρεύμα. Είναι ένα ισχυρό θερμό θαλάσσιο ρεύμα που διαρρέει τον βορειοδυτικό Ειρηνικό Ωκεανό. Μεταφέρει θερμό νερό από τους τροπικούς προς τα βόρεια και ασκεί μεγάλη θερμαντική επίδραση στο κλίμα και στις υδρολογικές συνθήκες του βορείου τμήματος του Ειρηνικού.

·        Μαρέα από τη συλλογή «Πούσι»

Ο Αλτεμπαράν ψάχνει να βρει μες στα νερά

το παλινώριο που τον γέλασε δυο κάρτες.

Στης προβολής να τρέχουν βλέπαμε τους χάρτες

του Chagall άλογα - τσίρκο του Seurat.

 

Πυξίδα γέρικη - ataxie locomotrice -

και στοιχειωμένη από τα χείλια σου σφυρίχτρα.

Στην κόντρα γέφυρα προσμένατε κ' οι τρεις

να λύσει τ' άστρο του Αλμποράν η χαρτορίχτρα.

 

Της τραμουντάνας τ' άστρο, τ' άστρα του Νοτιά

παντρεύονται με πορφυρόχρωμους κομήτες.… 

Μαρέα  στην ναυτική γλώσσα είναι η παλίρροια δηλαδή το  φυσικό φαινόμενο της περιοδικής ανόδου και καθόδου της στάθμης του νερού της θάλασσας. Η άνοδος της στάθμης ονομάζεται πλημμυρίδα, ενώ η κάθοδος ονομάζεται άμπωτη. Το φαινόμενο αυτό που επαναλαμβάνεται δύο φορές το 24ώρο και οφείλεται στη βαρυτική έλξη της Σελήνης αλλά και του Ήλιου πάνω στη Γη.

Αλ(ν)τεμπαράν (Aldebaran) είναι το αραβικό όνομα του αστέρα α του αστερισμού Ταύρου. Ονομάζεται και Λαμπαδίας. Ο Ταύρος είναι ένας από τους αρχαιότερους και πλέον αξιοσημείωτους αστερισμούς και βρίσκεται βόρεια του ουράνιου ισημερινού. Ο αστέρας α Ταύρου είναι και ο φωτεινότερος του αστερισμού και απέχει 65,1 έτη φωτός από τη γη. Κατά τους Άραβες αστρονόμους Αλ(ν)τεμπαράν είναι ο «ξελογιασμένος» αυτός που ακολουθεί σα μαγεμένος της «Πλειάδες».

Το παλινώριο (ή διόπτρα στην επίσημη ορολογία) είναι ένα ναυτικό όργανο προσανατολισμού με το οποίο βρισκόταν παλιότερα το αζιμούθιο του ήλιου, με συνδυασμό της ώρας, της ημέρας,  της ηλιακής κλίσης και του πλάτους. Είναι όργανο προγενέστερο του Εξάντα.

κάρτες: ιταλ. carte, οι τριάντα δύο ανεμόκομβοι του ναυτικού ανεμολογίου (στην εικόνα), ένα ακόμη εργαλείο προσανατολισμού, αυτή τη φορά προσαρμοσμένο στην πυξίδα ή στον ναυτικό χάρτη.

στης προβολής … τους χάρτες: προβολή ονομάζεται η αναπαράσταση της καμπύλης επιφάνειας της γης στην επίπεδη επιφάνεια του χάρτη.

Της τραμουντάνας τ' άστρο: ο βόρειος πολικός αστέρας. (Τραμουντάνα από το trans-montana, είναι ο βορράς). Πολικός αστέρας και διεθνώς Polaris είναι η ιδιαίτερη ονομασία του αστέρα α του αστερισμού Μικρά Άρκτος. Ονομάζεται και «Άστρο του Βορρά». Η σύγχρονη Αστρονομία και Αστροφυσική μας πληροφορεί ότι ο Πολικός Αστέρας είναι ένας φωτεινός υπεργίγαντας επιφανειακής θερμοκρασίας 7.200 K με απόλυτο μέγεθος που απομακρύνεται από το Ηλιακό Σύστημα με ταχύτητα 17 χιλιόμετρα το δευτερόλεπτο. Η μάζα του είναι εξαπλάσια της ηλιακής και ο όγκος του 27.000 φορές μεγαλύτερος του ηλιακού. Ο Πολικός Αστέρας θεωρείτε το χρησιμότερο πρακτικά αστέρι στον ουρανό, επειδή όχι μόνο βοηθά και χρησιμεύει στη ναυσιπλοΐα αλλά και στην εύρεση του βορρά από ξηρά και θάλασσα.

τ' άστρα του Νοτιά: αστέρες που απαρτίζουν τον αστερισμό «Σταυρός του Νότου».

Κομήτες: είναι ουράνια σώματα που σε αντίθεση με τους απλανείς αστέρες και τους πλανήτες παρουσιάζουν όψη νεφελώδη (κόμη), ενώ η ύλη από την οποία συνίστανται μερικές φορές επιμηκύνεται υπό μορφή μακριάς ουράς όταν διέρχονται κοντά από τον Ήλιο. Αυτά τα φαινόμενα παρατηρούνται εξαιτίας της δράσης της ηλιακής ακτινοβολίας και του ηλιακού ανέμου στον κομήτη. Οι κομήτες αποτελούνται από τρία μέρη: τον πυρήνα, την κόμη και την ουρά. Ο πυρήνας του κομήτη έχει συνήθως διάμετρο που κυμαίνεται από περίπου 100 μέτρα έως πάνω από 40 χιλιόμετρα. Αποτελείται από πέτρα, σκόνη (κονιορτό), πάγο νερού και κατεψυγμένα αέρια όπως μονοξείδιο του άνθρακα, διοξείδιο του άνθρακα, μεθάνιο και αμμωνία. Λόγω της μικρής μάζας τους, οι πυρήνες των κομητών δεν γίνονται σφαιρικοί λόγω της βαρύτητά τους, και ως εκ τούτου έχουν ακανόνιστο σχήμα. Η κόμη περιβάλλει τον πυρήνα και ουσιαστικά είναι η ατμόσφαιρα του κομήτη ενώ έχει σχεδόν πάντα μια διάχυτη νεφελώδη εμφάνιση. Το μέγεθος της κόμης επηρεάζεται από το μέγεθος του πυρήνα και την απόσταση του κομήτη από τον Ήλιο. Το τελευταίο τμήμα του κομήτη είναι η ουρά. Συνήθως οι κομήτες έχουν δύο ουρές, μία που αποτελείται από ιόντα και μια από σωματίδια σκόνης. Ανάλογα με τη μορφή της τροχιάς τους (παραβολική ή ελλειπτική), οι κομήτες διακρίνονται σε δύο κατηγορίες: στους μακροπερίοδους και στους βραχυπερίοδους. Ο αριθμός των κομητών που συνοδεύουν τον Ήλιο μας, και συνεπώς και το πλανητικό μας σύστημα, είναι πάρα πολύ μεγάλος, και αυτοί απομακρύνονται μέχρι πραγματικά τεράστιες αποστάσεις κατά τη διάρκεια των τροχιών τους.

 ·        Πούσι  από την ομότιτλη συλλογή

Έπεσε το πούσι αποβραδίς

- το καραβοφάναρο χαμένο -

κ' έφτασες χωρίς να σε προσμένω

μες στην τιμονιέρα να με δεις…

το πούσι: τουρκ. pus είναι η ομίχλη, καταχνιά. Η ομίχλη είναι ένα φυσικό φαινόμενο που συμβαίνει στην ατμόσφαιρα, πολύ κοντά στην επιφάνεια του εδάφους ή της θάλασσας, που αποτελείται από πολύ μικρά υδροσταγονίδια  προερχόμενα από την συμπύκνωση των υδρατμών της ατμόσφαιρας. Επειδή η ομίχλη σχηματίζεται πολύ κοντά στην επιφάνεια της Γης προκαλεί ελάττωση της ορατότητας δημιουργώντας προβλήματα στις συγκοινωνίες ξηράς, θάλασσας και αέρα. Η ομίχλη σχηματίζεται όταν υπάρχουν όσο το δυνατόν περισσότεροι πυρήνες συμπύκνωσης των υδρατμών δηλαδή μεγαλύτερος αριθμός σωματιδίων και όταν ο αέρας είναι κορεσμένος από υδρατμούς. 

•              Σταυρός του Νότου από τη συλλογή «Πούσι» 

Έβραζε το κύμα του γαρμπή

είμαστε σκυφτοί κι οι δυο στο χάρτη

γύρισες και μου `πες πως το Μάρτη

σ’ άλλους παραλλήλους θα `χεις μπει

 

Κούλικο στο στήθος σου τατού

που όσο κι αν το καις δε λέει να σβήσει

είπαν πως την είχες αγαπήσει

σε μια κρίση μαύρου πυρετού

 

Βάρδια πλάι σε κάβο φαλακρό

κι ο Σταυρός του Νότου με τα στράλια

Κομπολόι κρατάς από κοράλλια

κι άκοπο μασάς καφέ πικρό

 

Το Άλφα του Κενταύρου μια νυχτιά

με το παλλινώριο πήρα κάτου

μου `πες με φωνή ετοιμοθανάτου

να φοβάσαι τ’ άστρα του Νοτιά...

Γαρμπής είναι ο Νοτιοδυτικός άνεμος της Μεσογείου στη γλώσσα των ναυτικών. Το όνομα γαρμπής προέρχεται από το βενετσιάνικο garbin το οποίο με τη σειρά του προέρχεται από το αραβικό  garbī που σημαίνει δυτικός. Ονομάζεται και λίβας και συνδέεται με το γεγονός ότι φαινομενικά πνέει από τη Λιβύη.

Παράλληλοι: οι μικρότεροι από τον ισημερινό κύκλοι τη γης και παράλληλοι με αυτόν. Ανάλογα με την απόσταση τους από τον Ισημερινό, μετρούμενη πάντα σε μοίρες, προσδιορίζουν το γεωγραφικό πλάτος, το οποίο με τη σειρά του χαρακτηρίζεται ως Βόρειο (για το Β. ημισφαίριο) και Νότιο (για το Ν. ημισφαίριο). 

Ο Σταυρός του Νότου, ή Νότιος Σταυρός είναι ένας αστερισμός που οι αρχαίοι Έλληνες τον θεωρούσαν ενοποιημένο με τον αστερισμό του Κενταύρου. Τον 17ο αιώνα θεωρήθηκε αυτόνομος αστερισμός και σήμερα είναι ένας από τους 88 αστερισμούς  που περιλαμβάνονται στον επίσημο κατάλογο που έχει θεσπίσει η Διεθνής Αστρονομική Ένωση. Η επίσημη λατινική ονομασία του είναι Crux που σημαίνει ακριβώς σταυρός, λόγω του σχήματος που έχουν τα 5 βασικά του αστέρια. Οι τρεις πλευρές του περιβάλλονται από τον αστερισμό του Κενταύρου. 

Παρά το μικρό του μέγεθος διακρίνεται εύκολα από τους ναυτικούς και τους βοηθά στον προσανατολισμό τους, στη πορεία τους στο νότιο ημισφαίριο.

Στράλια: στη ναυτική ορολογία είναι τα σχοινιά που  στερεώνουν τα επιστήλια των ιστών. Έτσι όμως ονομάζεται (σε ποιητική απόδοση) και το νότιο σέλας ή Αυστραλιανό σέλας (Aurora Australis) που συχνά πλαισιώνει τον αστερισμό «Σταυρός του Νότου» στο νότιο ημισφαίριο. Δημιουργείται από τη σύγκρουση φορτισμένων σωματιδίων, κυρίως ηλεκτρονίων αλλά και πρωτονίων, που προερχόμενα από το διάστημα  παγιδεύονται στο μαγνητικό πεδίο της Γης και το φαινόμενο χαρακτηρίζεται από ποικιλία χρωμάτων και σχεδίων, με αιφνίδιες εμφανίσεις και με γρήγορες σχετικά μεταμορφώσεις.

Άλφα του Κενταύρου είναι ο λαμπρότερος αστέρας στον αστερισμό του Κενταύρου. Βρίσκεται στο νότιο ημισφαίριο και είναι διπλός αστέρας που αναφέρεται ως: άλφα Κενταύρου Α και Β. Οι δύο κύριοι αστέρες του αστρικού συστήματος εμφανίζονται ως ενιαίο άστρο με γυμνό μάτι, διακρίνονται όμως ως δύο ξεχωριστά αστρικά σώματα μόνο με παρατήρηση μέσω τηλεσκοπίου. Αποτελεί το τρίτο λαμπρότερο άστρο στον νυχτερινό ουρανό. Είναι το εγγύτερο αστρικό σύστημα στον Ήλιο, απέχοντας περίπου 4 έτη φωτός από εμάς.

•          Φάτα Μοργκάνα από τη συλλογή Τραβέρσο

….Πούθ’ έρχεσαι; Απ’ τη Βαβυλώνα.

Πού πας; Στο μάτι του κυκλώνα.

Ποιαν αγαπάς; Κάποια τσιγγάνα.

Πώς τη λένε; Φάτα Μοργάνα….

Κυκλώνας: θυελλώδης άνεμος που το κύριο χαρακτηριστικό του είναι ότι περιστρέφεται γύρω από ένα κεντρικό, μετακινούμενο σημείο, και συνοδεύεται από διάφορα άλλα επικίνδυνα καιρικά φαινόμενα.

το μάτι του κυκλώνα (eye of the cyclone): είναι το κέντρο του κυκλώνα. Στο σημείο αυτό επικρατεί νηνεμία (δηλαδή έλλειψη ανέμων ή πολύ ήπιοι άνεμοι). Το μάτι ενός κυκλώνα έχει συνήθως διάμετρο 30 – 65 χιλιομέτρων. Γύρω από το μάτι του κυκλώνα είναι το λεγόμενο «eyewall», ένας δακτύλιος με κεραυνούς, αστραπές και πολύ ισχυρούς ανέμους, που ουσιαστικά πρόκειται για τα πλέον ακραία καιρικά φαινόμενα που «κουβαλά» ένας κυκλώνας. Αυτό είναι που προκαλεί τις μεγάλες καταστροφές και όχι το μάτι.

Φάτα Μοργκάνα:   Μετεωρολογικό οπτικό φαινόμενο. Η ονομασία του αποτελεί εξιταλισμένη απόδοση του μεσαιωνικού αγγλικού ονόματος Μόργκαν ή Μοργκάνα λε Φέι, της μάγισσας και ετεροθαλούς αδελφής του Βασιλιά Αρθούρου, στην ιστορία των Ιπποτών της στρογγυλής τραπέζης. Το όνομα χρησιμοποιείται στη σικελική παράδοση για να υποδηλώσει ένα ιδιαίτερο είδος διπλού αντικατοπτρισμού, που οφείλεται σε θερμοκρασιακή αναστροφή, όταν το στρώμα του αέρα πάνω από το νερό είναι πιο ψυχρό απ’ ότι στα ψηλότερα στρώματα. Τα αντικείμενα στον ορίζοντα, όπως νησιά, κρημνοί, πλοία ή παγόβουνα, εμφανίζονται σύνθετα, δηλαδή δύο είδωλα ίδιου αντικειμένου ενωμένα αντίστροφα κατά κορυφή. Το φαινόμενο ανήκει στους ανώτερους αντικατοπτρισμούς και  παρατηρείται συνήθως τις πρωινές ώρες μετά από μια ψυχρή νύχτα που είχε ως αποτέλεσμα τη διαφυγή θερμότητας με ακτινοβολία στο διάστημα.

•         Μουσώνας από τη συλλογή Τραβέρσο

Τρελός μουσώνας ράγισε μεσονυχτίς τα ρέλια…

Μουσώνες:  είναι  ισχυροί εποχικοί άνεμοι που δημιουργούνται κυρίως στον Ινδικό Ωκεανό και στη Νότια Σινική θάλασσα (νοτιοανατολική Ασία), καθώς και σε άλλες περιοχές της Γης. Το όνομα τους προέρχεται από την αραβική λέξη «μονσούν», που σημαίνει εποχικός. Οι μουσώνες που πνέουν από τον Ινδικό Ωκεανό προς την ασιατική ήπειρο και το αντίστροφο, φέρνουν βροχές στη νότια και νοτιοανατολική Ασία. Οι μουσώνες ανάλογα της εποχής που πνέουν διακρίνονται σε χειμερινούς και σε θερινούς μουσώνες, που παρουσιάζουν αντίθετες μεταξύ τους φορές (διευθύνσεις). Κατά μεν τους χειμερινούς μήνες πνέουν από τις ηπείρους προς τους Ωκεανούς, κατά δε τους θερινούς μήνες αντίστροφα, από τους ωκεανούς προς τις ηπείρους. Οφείλονται κυρίως στη διαφορά της θερμοκρασίας του αέρα και κατά συνέπεια, της ατμοσφαιρικής πίεσης που παρατηρείται μεταξύ των ηπείρων και των ωκεανών, τόσο τον χειμώνα, όσο και το καλοκαίρι.

•         Θεσσαλονίκη από τη συλλογή «Πούσι»

Ήτανε κείνη η νυχτιά που φύσαγε ο Βαρδάρης,

το κύμα η πλώρη εκέρδιζεν οργιά με την οργιά…

Βαρδάρης: είναι ισχυρός βορειοδυτικός άνεμος που φυσά κατά μήκος της κοιλάδας του Αξιού ποταμού και επηρεάζει κυρίως τις περιοχές εκατέρωθεν αυτού. Ο άνεμος προκαλείται όταν δημιουργούνται οι κατάλληλες κλιματολογικές συνθήκες στην περιοχή με ατμοσφαιρική πίεση υψηλότερη στη νότια Βαλκανική από την περιοχή του Αιγαίου. Ο Βαρδάρης καταλήγει στο Θερμαϊκό κόλπο, όπου και εξασθενεί. Είναι ξηρός και ψυχρός άνεμος με μεγάλες ταχύτητες και φυσά αρκετές ημέρες του χρόνου, ιδιαίτερα τον χειμώνα.

Οργιά (ή όργυϊα) : αρχαία μονάδα μήκους που χρησιμοποιείται κυρίως στη μέτρηση του βάθους και ισούται με 1,8288m. Η οργιά είναι μια «ανθρωπομετρική μονάδα μήκους». Έχει μέτρο και βάση τον άνθρωπο. Ορίζεται ως το μήκος ανοίγματος των χεριών ενός ενήλικος, δηλαδή 1,8-1,95 μέτρα.

 

·        Αρμίδα  : αστεροειδής που ανακαλύφθηκε το 1903.

• Αρμίδα είναι ο τίτλος ποιήματος από την ποιητική συλλογή  «Πούσι».

 

•         Ο λύχνος του Αλλαδίνου από την ποιητική συλλογή  «Πούσι».

…Για το άστρο της Ανατολής κινήσαμε μικροί…

Άστρο της Ανατολής: η Πούλια.

Πούλια είναι η ονομασία που αποδίδεται σε δημοτικά τραγούδια και ποιήματα στις Πλειάδες, δηλαδή στο ανοικτό αστρικό σμήνος που ανήκει στον αστερισμό του Ταύρου. Από τους αστέρες του σμήνους των Πλειάδων είναι ορατοί με γυμνό μάτι μόνο έξι ή οκτώ, ενώ με το τηλεσκόπιο αποκαλύπτεται ότι το σμήνος αποτελείται από 2.500 περίπου αστέρες. Οι αστέρες αυτοί περιβάλλονται από διάχυτη νεφελώδη ύλη και απέχουν από τη Γη περίπου 440 ως 480 έτη φωτός. Τα αστέρια που αποτελούν την Πούλια γεννήθηκαν από το ίδιο νεφέλωμα αερίων και σκόνης, έχουν ηλικία περίπου 50 εκατομμυρίων ετών.  Όπως αναφέρει ο Ησίοδος, η Πούλια, με τη θέση της στον ουρανό για πολλούς αιώνες καθόριζε τις ασχολίες των γεωργών, των κτηνοτρόφων και των ναυτικών. Η Πούλια, καθώς βρίσκεται στον ζωδιακό αστερισμό του Ταύρου, βρίσκεται κοντά στην εκλειπτική που είναι περίπου και το επίπεδο περιφοράς του πλανήτη Αφροδίτη γύρω από τον Ήλιο.  Συνεπώς, είναι δυνατό σε κάποιες περιπτώσεις η Πούλια και η Αφροδίτη ( που ονομάζεται από το λαό  Αυγερινός και Αποσπερίτης) να φανούν κοντά μεταξύ τους στον ουρανό και να συγκινήσουν τους ποιητές.

 

•         Ο Πλοίαρχος Φλέτσερ από την ποιητική συλλογή  Μαραμπού

…και ένα εργαλείο εκράτησε μονάχα ναυτικό,

το όργανο εκείνο που μετράν τον ήλιο τον εξάντα…

Εξάντας: όργανο γωνιομετρικό αστρονομικό, που προσδιορίζει με αστρονομικές παρατηρήσεις τις γεωγραφικές συντεταγμένες της θέσης στην οποία βρίσκεται το πλοίο κατά τον πλου. Το όνομά του οφείλεται στο γεγονός ότι διαθέτει βαθμολογική κλίμακα που εκπροσωπεί το 1/6 του κύκλου. Η αρχή λειτουργίας του εξάντα βασίζεται κυρίως στο φαινόμενο της ανάκλασης και στους νόμους που τη διέπουν.

 

•         Cambay’s Water από την ποιητική συλλογή  «Πούσι».

…θολά νερά και μίλια τέσσερα το ρέμα…

Μίλι (ναυτικό): μονάδα μέτρησης της απόστασης στην ναυσιπλοια. Ορίζεται ως ένα λεπτό (1/60 της μοίρας) του γεωγραφικού πλάτους κατά μήκος κάθε γραμμής του γεωγραφικού μήκους. Το ναυτικό μίλι ισοδυναμεί με 1.852 μέτρα.

Ρέμα: υποθαλάσσια κίνηση της νερού, θαλάσσιο ρεύμα, η δύναμη του μετριέται σε κόμβους (μίλια ανά ώρα).

 

Χρησιμοποιήθηκε το "Γλωσσάρι" του Γιώργου Τράπαλη στο έργο του Νίκου Καββαδία

http://users.uoa.gr/~nektar/arts/tributes/nikos_kabbadias/meletes_trapalhs_glossari_a.htm

 

ΙΙ. Μια δεύτερη συνάντηση της Φυσικής (του 20^ου αιώνα) με την ποίηση έχουμε στο γεμάτο συμβολισμούς ποίημα «Το άρρητο είναι αβαρές» του μαθηματικού και υπερρεαλιστή ποιητή Έκτωρα Κακναβάτου (1920 - 2010).

 

Κι αίφνης το άρρητο μια σαστισμένη σαύρα πάνω σε ξερολιθιά

στα εσώρουχα του καταρράχτη

στην αυπνία του κροταλία

στην αφράτη γεωμετρία των φράκταλς

 

Σκαριά σχημάτων στήνουνε τον χορό

ο χρόνος είναι ηχοβλεψίας αιρεσιουργός

η απόχη του δεν πιάνει το άρρητο

ούτε τη μάζα του που δεν αλλάζει σε ενέργεια

κι ας πάει να την ξεσέρνει το άγιο φως του Άλμπερτ

 

Τα νετρίνα δεν έχουν τίποτα που να μετριέται

το μόνο που μπορούν είναι που καταδιώκουν τ' όνομά τους

οι πλανήτες να ψήνουνται στο ερυσίπελας

το ανθηρό εκτόπλασμα του εγώ

να πέφτει σε πληθυντικούς εγείς εγών

κι ο λαμπαδίας βήμα χήνας στο λιθόστρωτο

 

Ώ άγρια νοημοσύνη του Χάους

τα όρια τα όρια

το άνευ.

Πέρα από τη συμβολική τους σημασία έχουν χρησιμοποιηθεί στίχοι και λέξεις από τη σύγχρονη φυσική και τα μαθηματικά.

«γεωμετρία των φράκταλς»: Ο διεθνής όρος φράκταλ (fractal), που στα ελληνικά σημαίνει μορφόκλασμα ή μορφοκλασματικό σύνολο  χρησιμοποιείται στα Μαθηματικά, τη Φυσική αλλά και σε πολλές επιστήμες. Ορίζεται ως το γεωμετρικό σχήμα που επαναλαμβάνεται αυτούσιο σε άπειρο βαθμό μεγέθυνσης, κι έτσι συχνά αναφέρεται σαν "απείρως περίπλοκο". Ο όρος «φράκταλ» που προέρχεται από το λατινικό fractio (θραύσμα, κομμάτι), λόγω της κλασματικής διάστασής του,  χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά το 1975 από τον Γάλλο μαθηματικό Benoit Mandelbrot. Η πιο χαρακτηριστική ιδιότητα των φράκταλ είναι ότι είναι γενικά περίπλοκα ως προς τη μορφή τους, δηλαδή εμφανίζουν ανωμαλίες στη μορφή σε σχέση με τα συμβατικά γεωμετρικά σχήματα. Χαρακτηριστικό επίσης των φράκταλ είναι η λεγόμενη αυτο-ομοιότητα (self-similarity) σε κάποιες δομές τους, η οποία εμφανίζεται σε διαφορετικά επίπεδα μεγέθυνσης. Φράκταλ απαντώνται και στη φύση, στις νιφάδες του χιονιού, στα φύλλα των φυτών ή στις διακλαδώσεις των αιμοφόρων αγγείων.

«ούτε τη μάζα του που δεν αλλάζει σε ενέργεια

κι ας πάει να την ξεσέρνει το άγιο φως του Άλμπερτ» :

 οι στίχοι αναφέρονται στον σπουδαιότερο φυσικό του 20^ου αιώνα τον Albert Einstein και στην πιο διάσημη εξίσωση της φυσικής    που εκφράζει την ισοδυναμία μάζας – ενέργειας. Σύμφωνα με την εξίσωση, η ενέργεια ισούται με τη μάζα επί την ταχύτητα του φωτός στο τετράγωνο.  Η εξίσωση έδειξε ότι η μάζα και η ενέργεια είναι συνδεδεμένες και ότι κάποιος θα μπορούσε, θεωρητικά, να μετατρέψει τη μια  στην άλλη. Αλλά επειδή η ταχύτητα του φωτός στο τετράγωνο, είναι ένας τεράστιος αριθμός, αυτό σημαίνει ότι ακόμη και μια μικρή ποσότητα μάζας θα μπορούσε ενδεχομένως να μετατραπεί σε ένα τεράστιο ποσό ενέργειας.

«Τα νετρίνα»: Νετρίνο  (Neutrino). Είναι το σωματίδιο που εκπέμπεται κατά τις διασπάσεις β. Το όνομά του σημαίνει «μικρό και ουδέτερο». Ανήκει στα λεπτόνια και είναι φερμιόνιο. Υπάρχουν τρεις τύποι νετρίνων , το νετρίνο του ηλεκτρονίου, το νετρίνο του μιονίου και το νετρίνο του ταυ, καθώς υπάρχουν και τα αντίστοιχα αντινετρίνα τους. Tο νετρίνο, είναι ίσως η πιο παράξενη οντότητα στον κόσμο της φυσικής των γνωστών στοιχειωδών σωματιδίων. Έχει μηδενικό ηλεκτρικό φορτίο και δεν “αισθάνεται” την ηλεκτρομαγνητική και την ισχυρή αλληλεπίδραση, με αποτέλεσμα να είναι το στοιχειώδες σωμάτιο για το οποίο έχουμε τις λιγότερες πληροφορίες. Σήμερα με τα πειράματα νετρίνων που έγιναν σε ερευνητικά κέντρα διαπιστώθηκε ότι τα νετρίνα έχουν μάζα. Είναι απίστευτα ελαφρά – ένα εκατομμύριο φορές ελαφρότερα από το αμέσως επόμενο ελαφρύτερο σωματίδιο, το ηλεκτρόνιο. Tα νετρίνα είναι τα πιο άφθονα σωματίδια στο σύμπαν μετά τα φωτόνια. Τρισεκατομμύρια νετρίνα διασχίζουν το σώμα μας κάθε δευτερόλεπτο, και αλληλεπιδρούν πολύ σπάνια με την ύλη. Πηγές νετρίνων είναι: ο ήλιος, οι εκρήξεις σουπερνόβα, οι πυρηνικοί αντιδραστήρες, οι επιταχυντές, οι κοσμικές ακτίνες.  

 

ΙΙΙ. Ο Αμερικανός θεωρητικός φυσικός Richard Phillips Feynman (1918 – 1988), που βραβεύτηκε με το Nobel φυσικής για τις εργασίες του στην Κβαντική Ηλεκτροδυναμική ήταν μια πολυσχιδής προσωπικότητα. Σπουδαίος δάσκαλος και λάτρης της τέχνης, στο ποίημά του με τίτλο «Atoms With Consciousness, Matter With Curiosity» / Άτομα με συνείδηση, ύλη με περιέργεια» γράφει τους στίχους:

« … Εγώ, ένα Σύμπαν ατόμων, ένα άτομο στο Σύμπαν»

Πηγές εικόνων:

https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Modern_Nautical_Compass_Rose.png

https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Crux_constellation_map.png