Η πρώτη ρεαλιστική απεικόνιση της Σελήνης

Τα έξι σχέδια ακουαρέλας της Σελήνης στις διάφορες φάσεις της. 

Πότε και πως δημιουργήθηκαν;

Το Νοέμβριο του 1609, ο Γαλιλαίος παρατηρούσε τη σελήνη μέσω του τηλεσκοπίου του. Και ενώ δεν ήταν ο πρώτος άνθρωπος που παρατηρούσε τη σελήνη με τηλεσκόπιο (είχε προηγηθεί ο Άγγλος μαθηματικός Thomas Harriot), ήταν ο πρώτος που παρατήρησε την ανώμαλη επιφάνειά της με τα σεληνιακά βουνά και τους κρατήρες. 

Η παρατήρηση αυτή κατέρριψε  την επικρατούσα Αριστοτελική αντίληψη  ότι τα ουράνια σώματα είναι τέλειες άφθαρτες σφαίρες.

Τα σχέδια και οι παρατηρήσεις του Γαλιλαίου για τη Σελήνη δημοσιεύτηκαν  στο βιβλίο του "Sidereus Nuncius" (Αστρικός Αγγελιοφόρος) που γράφτηκε στα λατινικά και εκδόθηκε στη Βενετία το Μάρτιο του 1910. 

Ο ίδιος ο Γαλιλαίος γράφει: "Η επιφάνεια της Σελήνης δεν είναι απόλυτα λεία, απαλλαγμένη από ανισότητες και ακριβώς σφαιρική*  αντίθετα, είναι άνιση, γεμάτη κοιλότητες και προεξοχές, όπως ακριβώς και η ίδια η επιφάνεια της Γης, η οποία ποικίλλει παντού από ψηλά βουνά και βαθιές κοιλάδες ... "

Πηγές εικόνων:

https://brunelleschi.imss.fi.it/galileopalazzostrozzi/object/GalileoGalileiDrawingsOfTheMoon.html

https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Galileo_Galilei_-_Sidereus_Nuncius_-_Venice,_1610.jpg

https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Houghton_IC6.G1333.610s_-_Sidereus_nuncius_10.jpg

Η τέχνη των νεφών ΙΙ

 Όταν η ζωγραφική εμπνέεται από τα σύννεφα

Μέρος ΙΙ

Ο συννεφιασμένος ουρανός ...

Δυο σημαντικοί Γάλλοι ζωγράφοι, από τους σημαντικότερους εκπροσώπους του εμπρεσιονισμού, ο Camille Pissarro (1830 – 1903) και ο Claude Oscar Monet, (1840 - 1926), απεικόνισαν σύννεφα σωρειτών (cumulus) με διακριτά τα άκρα τους στους παρακάτω πίνακες:

«La route de Versailles, Louveciennes» / Η διαδρομή για τις Βερσαλλίες, Louveciennes,  Camille Pissarro, 1872, λάδι σε καμβά, Μουσείο  d'Orsay, Παρίσι.

 Louveciennes   είναι η κοινότητα βόρεια από το Παρίσι που ζούσε ο ζωγράφος.

«Poppy Field» / χωράφι με παπαρούνες, (1873), Claude Monet, λάδι σε καμβά, Μουσείο  d'Orsay, Παρίσι.

«Chemin dans les blés à Pourville» / Μονοπάτι με σιτάρι στο Pourville, (1882), ), Claude Monet, λάδι σε καμβά, Μουσείο Τέχνης Ντένβερ, ΗΠΑ.

Μεταξύ 1830 έως 1832, ο Ιάπωνας χαράκτης  Katsushika Hokusai (1760 – 1849) δημιούργησε μια σειρά με 36 έργα – όψεις του όρους Φούτζι  χρησιμοποιώντας την τεχνική ukiyo-e. Τα δύο από τα έργα είναι:

«The Great Wave off Kanagawa» / Το μεγάλο κύμα έξω από την Καναγκάουα, Μητροπολιτικό Μουσείο Τέχνης, Ν. Υόρκη, ΗΠΑ.

Το έργο απεικονίζει ένα τεράστιο κύμα που απειλεί τρεις βάρκες στα ανοικτά της ακτής, ενώ το όρος Fuji υψώνεται στο βάθος. Τα σύννεφα πάνω από το Fuji εκτιμάται ότι είναι σωρειτομελανίες (Cumulonimbus) που είναι νέφη κατακόρυφης ανάπτυξης με πεπλατυσμένη κορυφή που μοιάζει με αμόνι. Η κίτρινο – ροζ απόχρωση του ουρανού πάνω από τα γκρίζα καταιγιδοφόρα σύννεφα υποδηλώνει ότι στα ψηλότερα στρώματα της ατμόσφαιρας υπάρχουν θυσανοστρώματα (Cirrostratus) που μοιάζουν με αχνό πέπλο στο ρόδινο φως του πρωινού.

«Fine Wind, Clear Morning» / Ωραίος άνεμος, καθαρό πρωινό. Το έργο είναι γνωστό και ως «Red Fuji» / Κόκκινο Φούτζι, Βρετανικό Μουσείο, Λονδίνο.

Στις αρχές του Φθινοπώρου, όταν πνέει νότιος άνεμος και ο ουρανός είναι καθαρός, ο ανατέλλων ήλιος μπορεί να μετατρέψει το όρος Φούτζι κόκκινο. 

Η σκηνή είναι έξοχα αποτυπωμένη με σύννεφα υψισωρείτες ( Altocumulus) , τοποθετημένα σε παράλληλες σειρές να πλαισιώνουν τη χιονισμένη κορυφή του βουνού.

Υψισωρείτες (Altocumulus), συναντάμε και στα 2 επόμενα έργα:

«The Beach at Sainte-Adresse», (1867), Claude Monet, λάδι σε καμβά, Ινστιτούτο Τέχνης Σικάγο, ΗΠΑ.

Ο ουρανός πάνω από την παραλία είναι σκεπασμένος με νέφη υψισωρειτών. 

Ο Βρετανικής καταγωγής Αμερικανός ζωγράφος τοπίου, Thomas Cole (1801 – 1848), στο έργο του  «Catskill Greek», (1845), ζωγραφίζει υψισωρείτες (altoculumus) που παίρνουν  χρώματα από τον ήλιο που πλησιάζει στη δύση του.

Σύννεφα στον καμβά Ελλήνων ζωγράφων

«Το λιμάνι της Κοπεγχάγης» , (1874), Ιωάννης Αλταμούρας (1852 – 1878), λάδι σε μουσαμά, Εθνική Πινακοθήκη, Αθήνα.

Η θάλασσα και ο ουρανός κυριαρχούν στο έργο. Τα σύννεφα που είναι στρωματοσωρείτες (Stratocumulus) αφήνουν να φαίνονται κομμάτια του ουρανού, εμφανίζουν μεγάλη κινητικότητα και οι αντανακλάσεις τους καθρεφτίζονται στη θάλασσα.

«Μετά τη βροχή στην οδό Βασιλίσσης Σοφίας», π. 1900, Παύλος Μαθιόπουλος (1876 – 1956), Συλλογή Ιδρύματος Ε. Κουτλίδη, Εθνική Πινακοθήκη, Αθήνα.

Τα χαμηλά και μεσαία νέφη που προκάλεσαν τη βροχή έχουν αρχίσει να διαλύονται. Μέσα από ένα μικρό άνοιγμα στο βάθος, φαίνεται ο καθαρός ουρανός. Η βροχή που μόλις τελείωσε ήταν απογευματινή  και ο ήλιος πλησιάζει στη δύση του βάφοντας τα σύννεφα με κιτρινοπορτοκαλί χρώμα.

«Ποταμός», (1870 – 1875), Κωνσταντίνος Βολανάκης, Εθνική Πινακοθήκη, Αθήνα.

Ο Βολανάκης που θεωρείται ο πατέρας της ελληνικής θαλασσογραφίας, μεταφέρει με ρεαλισμό ένα τοπίο μάλλον χειμωνιάτικο με μουντά χρώματα και με την αίσθηση ότι σύντομα θα αρχίσει να βρέχει. Ο ουρανός είναι καλυμμένος με νέφη υψιστρωμάτων / (Altostratus)  που έχουν υπό γκρίζο ή γκρίζο χρώμα και ανάμεσά τους μικρά ανοίγματα αφήνουν να περνά το φως του ήλιου.

« Πριν από την καταιγίδα», Κωνσταντίνος Βολανάκης, π. 1883 – 1885,

λάδι σε ξύλο, Εθνική Πινακοθήκη, Αθήνα.

Ο ουρανός είναι καλυμμένος από χαμηλά νέφη - στρωματοσωρείτες (Stratocumulus) και ο ζωγράφος αποδίδει πολύ ρεαλιστικά την αστάθεια που επικρατεί στην ατμόσφαιρα. Στο αριστερό μέρος του πίνακα και στο βάθος, έχει ήδη ξεσπάσει καταιγίδα και η βάση του καταιγιδοφόρου νέφους βρίσκεται πολύ χαμηλά, ενώ ο ορίζοντας δεν διακρίνεται από την έντονη βροχή. Στο πρώτο πλάνο η ηρεμία της θάλασσας μέσα στο λιμάνι, δείχνει ότι η καταιγίδα δεν έχει φτάσει ακόμα εκεί. 

Πίνακες με σωρειτομελανίες:

« The Rooftops of Ostend» / Οι στέγες της Οστάνδης, (1884), του Φλαμανδού ζωγράφου James Ensor (1860 – 1949). Λάδι σε καμβά, Βασιλικό Μουσείο Καλών Τεχνών, Αμβέρσα, Βέλγιο.

Οι στέγες και τα σπίτια της πόλης απεικονίζονται σ’ ένα μικρό μέρος του πίνακα. Και στο έργο αυτό κυριαρχεί ο συννεφιασμένος ουρανός. Τα θυελλώδη σύννεφα  σωρειτομελανιών (Cumulonimbus), αλλά και η επερχόμενη καταιγίδα καλύπτουν την πόλη της Οστάνδης και προσελκύουν την προσοχή του θεατή.  

«A Storm in the Rocky Mountains, Mt. Rosalie» / Μια καταιγίδα στα Βραχώδη όρη, όρος Rosalie, (1866), του Γερμανο- Αμερικανού ζωγράφου τοπίου, Albert Bierstadt. Λάδι σε καμβά, Μουσείο Μπρούκλιν, ΗΠΑ.

Τα σύννεφα που καλύπτουν τον ουρανό στο βάθος του έργου, έχουν την κάθετη ανάπτυξη των σωρειτομελανιών (Cumulonimbus) και λάμπουν έντονα στα σημεία που φωτίζονται από τον ήλιο. Μεγάλα χαμηλά νέφη - στρωματοσωρείτες (Stratocumulus) καλύπτουν τον ουρανό στο επόμενο έργο ενώ ο ήλιος πίσω τους έχει σχεδόν δύσει.

«Evening at Volga» / Βράδυ στο Βόλγα (ποταμό), (1888), του Ρώσου τοπιογράφου Isaac Levitan (1860 – 1900). Λάδι σε καμβά, Γκαλερί Tretyakov, Μόσχα, Ρωσία.

Ο συννεφιασμένος ουρανός στη ζωγραφική του 20ου αιώνα

Στον 20ό αιώνα, οι διαρκείς αλλαγές, τα τεχνολογικά επιτεύγματα, οι επιστημονικές κατακτήσεις αλλά και οι δύο παγκόσμιοι πόλεμοι, άσκησαν τεράστια επιρροή στον κόσμο της τέχνης.

Η άνθηση της φωτογραφίας μέσω της οποίας έχουμε γρήγορη και ρεαλιστική απεικόνιση του κόσμου και της φύσης, οδήγησε τους ζωγράφους σε εικαστικές αναζητήσεις και προβληματισμούς.

Τα ρεύματα τέχνης που αναπτύσσονται δημιουργούν νέους τρόπους έκφρασης …

Ο συννεφιασμένος ουρανός αλλάζει τρόπο απεικόνισης.

«The Red Cloud» / Το κόκκινο σύννεφο, (1907) του Ολλανδού ζωγράφου   Piet Mondrian που θεωρείται ένας από τους σημαντικότερους εκπροσώπους της μοντέρνας τέχνης.

«Winter Landscape» / Χειμωνιάτικο τοπίο, (1909), από το Ρώσο ζωγράφο πρωτοπόρο της αφηρημένης τέχνης, Wassily Kandinsky (1866 – 1944). Λάδι σε χαρτόνι, Μουσείο Hermitage, Αγία Πετρούπολη, Ρωσία

«The Pink Cloud, Antibes» / Το ροζ σύννεφο, (1916), από το Γάλλο ζωγράφο εισηγητή του πουαντιγισμού Paul Signac (1863 – 1935). Λάδι σε καμβά, Μουσείο Καλών Τεχνών, Βοστώνη, ΗΠΑ.

«Clouds and water» / Σύννεφα και νερό, (1930), του Αμερικανού ζωγράφου αφηρημένης τέχνης  Arthur Dove (1880 – 1946). Λάδι σε καμβά, Μητροπολιτικό Μουσείο Τέχνης, Ν. Υόρκη, ΗΠΑ.

«Sky Above Clouds IV», (1965), της Αμερικανίδας ζωγράφου Georgia O'Keeffe (1887 – 1986), λάδι σε καμβά, (2,4 x 7,3) m, Ινστιτούτο Τέχνης Σικάγο, ΗΠΑ.

Στο έργο αποτυπώνονται ατέλειωτα επίπεδα μικρά νέφη που καλύπτουν τον ορίζοντα, όπως φαίνονται από την καμπίνα ενός αεροπλάνου.

Τα σύννεφα του Βέλγου σουρεαλιστή ζωγράφου  Rene Magritte ( 1898 – 1967)

«A storm» / Μια καταιγίδα, (1932), ιδιωτική συλλογή

«Territory» / Έδαφος, (1957)

«The infinite recognition» / Η άπειρη αναγνώριση, (1963)

Πηγές εικόνων:

https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Camille_Pissarro_-_La_route_de_Louveciennes_-_Mus%C3%A9e_d%27Orsay.jpg

https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Claude_Monet_-_Chemin_dans_les_bl%C3%A9s_%C3%A0_Pourville_(1882).jpg

https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Claude_Monet_-_Poppy_Field_-_Google_Art_Project.jpg

https://en.wikipedia.org/wiki/Thirty-six_Views_of_Mount_Fuji

https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Claude_Monet_-_The_Beach_at_Sainte-Adresse_-_Google_Art_Project.jpg

https://en.wikipedia.org/wiki/File:Catskill_Creek.jpg

https://www.nationalgallery.gr/el/zographikh-monimi-ekthesi/painting/h-astikh-taxi-kai-oi-zographoi-tis/dialogos-me-to-phos-kai-to-hroma/ta-prota-impresionistika-skirthmata/to-limani-tis-kopeghagis.html

https://paletaart.wordpress.com

https://www.nationalgallery.gr/el/zographikh-monimi-ekthesi/painting/h-astikh-taxi-kai-oi-zographoi-tis/dialogos-me-to-phos-kai-to-hroma/ta-prota-impresionistika-skirthmata/o-potamos.html

https://www.wikiart.org/en/konstantinos-volanakis/1870-1875

https://www.nationalgallery.gr/el/zographikh-monimi-ekthesi/painting/h-astikh-taxi-kai-oi-zographoi-tis/dialogos-me-to-phos-kai-to-hroma/ta-prota-impresionistika-skirthmata/prin-apo-tin-kataigida.html

https://en.wikipedia.org/wiki/The_Rooftops_of_Ostend#/media/File:James_Ensor_(1884)_-_De_daken_van_Oostende_001.jpg

https://en.wikipedia.org/wiki/A_Storm_in_the_Rocky_Mountains,_Mt._Rosalie

https://www.wikiart.org/en/isaac-levitan/evening-at-volga-1888-1

https://www.piet-mondrian.org/the-red-cloud.jsp

https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Wassily_Kandinsky-Winter_Landscape-Hermitage_Museum.jpg

https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Paul_Signac_-_The_Pink_Cloud,_Antibes.jpg

https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Arthur_Dove,_Clouds_and_Water,_1930,_oil_on_canvas,_75.2_x_100.6_cm,_Metropolitan_Museum_of_Art.jpg

https://www.georgiaokeeffe.net/sky-above-clouds-iv.jsp

https://www.wikiart.org/en/rene-magritte/a-storm-1932

https://www.wikiart.org/en/rene-magritte/territory-1957

https://www.wikiart.org/en/rene-magritte/the-infinite-recognition-1963

Η επιστήμη και η τέχνη των νεφών

«Κι αν θα διψάσεις για νερό θα στύψουμε ένα σύννεφο»

(Ν. Γκάτσος)

Κατηγορίες νεφών

Τα νέφη σχηματίζονται στην τροπόσφαιρα με μέγιστο ύψος τα 12-15km.

Παρουσιάζονται ως λευκές, γκρίζες, μαύρες ή ιριδίζουσες μάζες όταν είναι αποτέλεσμα της απορρόφησης ή της ανάκλασης της ηλιακής ακτινοβολίας.

Τι είναι το νέφος ή σύννεφο;

Νέφος / Cloud = αιωρούμενος σχηματισμός που αποτελείται από υδροσταγονίδια ή παγοκρυστάλλους ή και τα δυο και αιωρείται στην ατμόσφαιρα. 

Σχηματίζεται: λόγω συμπύκνωσης ή στερεοποίησης της ατμοσφαιρικής   υγρασίας.

Βασικό ρόλο στον κύκλο ζωής ενός νέφους, από το σχηματισμό του έως και τη διάλυσή του, παίζουν οι ατμοσφαιρικές συνθήκες που επικρατούν και ιδιαίτερα η παρουσία κατακόρυφων ανοδικών κινήσεων.

Για να σχηματιστεί ένα νέφος απαιτούνται:

• Άφθονοι υδρατμοί
• Ατμοσφαιρική αστάθεια (αδιαβατική ψύξη λόγω ανοδικών κινήσεων)
• Πυρήνες συμπύκνωσης από ατμοσφαιρικά αιωρήματα

Η δημιουργία νέφους πολύ κοντά ή στην επιφάνεια της γης (ξηρά και θάλασσα) ονομάζεται ομίχλη.

Τα νέφη συνεχώς αλλάζουν μορφή και παρουσιάζουν μια πολύ μεγάλη ποικιλία σχημάτων. Πως λοιπόν μπορούμε να τα ταξινομήσουμε;

Η πρώτη ταξινόμηση των νεφών

Μια πρώτη ταξινόμηση των νεφών έγινε το 1803 από το Βρετανό φαρμακοποιό και ερασιτέχνη μετεωρολόγο  Luke Howard  (1772 – 1864).

 Θεωρείται ο «νονός των νεφών» γιατί αυτός ήταν ο πρώτος που τους έδωσε λατινικά ονόματα αλλά και ο «πατέρας της μετεωρολογίας» για τις λεπτομερείς παρατηρήσεις του για πολλά χρόνια, των καιρικών συνθηκών και των νεφών στο Τότεναμ της Αγγλίας που ζούσε.

Στο δοκίμιό του «On the modification of cloud», παρουσίασε  το πρώτο σύστημα ταξινόμησης των νεφών, τις μελέτες του και μια αξιοσημείωτη συλλογή σκίτσων νεφών που έκανε είτε μόνος του, είτε σε συνεργασία με το ζωγράφο Edward Kennion.

Για τον  Howard τα νέφη κατατάσσονται σε τρεις κύριες κατηγορίες:

Ι. Θύσανοι (Cirrus) – Λεπτά νέφη σαν νήματα / ίνες

ΙΙ. Στρώματα (Stratus) – Επίπεδα νέφη σαν στρώματα

ΙΙΙ. Σωρείτες (cumulus) – Αφράτα νέφη σαν βαμβάκι σε σωρούς που αυξάνονται προς τα πάνω.

Ενδιάμεσες καταστάσεις είναι τα Nimbus – συστήματα νεφών από τα οποία πέφτει βροχή, Cirrostratus, Cirrocumulus  και Cumulostratus.

Γκραβούρα των Howard και Kennion με σύννεφα Cumulostratus στο δοκίμιο «On the modification of cloud»

Η απεικόνιση σύννεφων Cirrus, χαρακτικό, από τον Luke Howard,  στο Philosophical Magazine, 1803.

Ακουαρέλα τοπίου του Edward Kennion με μελέτη για σύννεφα  Nimbus 

από τον Luke Howard (1808 – 1811).

"Cirrocumulus", μελέτη από τον Luke Howard μεταξύ 1803 - 1811

Η ταξινόμηση των νεφών από τον Howard ήταν ένα σημαντικό γεγονός και επηρέασε τα επόμενα χρόνια και την επιστήμη και τις τέχνες. 

Σύγχρονη ταξινόμηση των νεφών

Τα σύννεφα εξελίσσονται συνεχώς και εμφανίζονται σε πάρα πολλές μορφές. Το 1950 ιδρύθηκε ο  Παγκόσμιος Μετεωρολογικός Οργανισμός (WMO)  και το 1957 δημοσίευσε τον Άτλαντα των νεφών στον οποίο παρουσιάζεται μια αρκετά αναλυτική ταξινόμηση των νεφών  με βασικές αρχές ομαδοποίησης  τον τρόπο σχηματισμού τους, τη μορφολογία τους, το σχήμα, τη δομή τους, το ύψος, τη φωτεινότητά τους, τις κινήσεις τους, τις δυνατότητες βροχής κ ά.

Τα νέφη, ανάλογα με τον τρόπο σχηματισμού τους, μπορούν να ταξινομηθούν σε 4 βασικές κατηγορίες:

1. Μετωπικά
2. Ορογραφικά
3. Ανοδικών ρευμάτων
4. Ατμοσφαιρικών διαταράξεων

Ανάλογα με το ύψος που βρίσκεται η βάση τους, τα νέφη κατατάσσονται σε:

I.  Ανώτερα νέφη (High clouds): συναντώνται πάνω από 6000m μέχρι την τροπόπαυση.

II. Μέσα νέφη ( Middle clouds): εμφανίζονται στο ατμοσφαιρικό στρώμα (2000 – 6000) m.

III. Κατώτερα νέφη (Low clouds): εμφανίζονται στο ατμοσφαιρικό στρώμα από το έδαφος έως 2000 m.

IV. Νέφη ανοδικών ρευμάτων ή κατακόρυφης ανάπτυξης (Convective clouds): παρουσιάζουν πολύ μεγάλη κατακόρυφη διάσταση.

Με βάση τη μορφή και το σχήμα τους, τα νέφη  διακρίνονται σε:

• στρωματόμορφα (stratus), δηλαδή έχουν τη μορφή στρωμάτων,
• θυσανόμορφα (cirrus), με τη χαρακτηριστική μορφή των θυσάνων,
• σωρειτόμορφα (cumulus), με μεγαλύτερη κατακόρυφη ανάπτυξη και
• μελανίες (nibus), δηλαδή πυκνά, σκούρα νέφη που συνοδεύονται πάντοτε από βροχή.

Το σύστημα ταξινόμησης του Άτλαντα των νεφών μοιάζει με το σύστημα ταξινόμησης των φυτών και των ζώων και  περιλαμβάνει τα γένη ( genera), τα είδη (species) και τις ποικιλίες (varieties).

Η ταξινόμηση των νεφών έχει δέκα κύριες ομάδες, που ονομάζονται γένη. Κάθε παρατηρούμενο σύννεφο είναι μέλος ενός και μόνο ενός γένους.

Τα περισσότερα από τα γένη υποδιαιρούνται σε είδη, με βάση το σχήμα των νεφών ή την εσωτερική δομή τους. Οι ποικιλίες προκύπτουν από το βαθμό διαφάνειας των νεφών και τη μορφολογική τους εξέλιξη.

Έτσι έχουμε:

Βασικές κατηγορίες νεφών	Ελληνικός όρος	Διεθνές (Λατινικός) όρος και Σύμβολο
Ανώτερα νέφη	Θύσανοι	Cirrus (Ci)
	Θυσανοστρώματα	Cirrostratus (Cs)
	Θυσανοσωρείτες	Cirrocumulus (Cc)
Μέσα νέφη	Υψιστρώματα	Altostratus (As)
	Υψισωρείτες	Altocumulus (Ac)
Κατώτερα νέφη	Στρώματα	Stratus (St)
	Στρωματοσωρείτες	Stratocumulus (Sc)
	Μελανοστρώματα	Nimbostratus (Ns)
Νέφη κατακόρυφης ανάπτυξης	Σωρείτες	Cumulus (Cu)
	Σωρειτομελανίες	Cumulonimbus (Cb)

Οι 10 βασικοί τύποι νεφών. Εικόνα από τον WMO.

Τα χαρακτηριστικά των βασικών ομάδων νεφών

Ι. Ανώτερα νέφη: Η βάση τους βρίσκεται πάνω από 6000m ύψος στην τροπόσφαιρα. Αποτελούνται μόνο από παγοκρυστάλλους. Δεν προκαλούν κατακρημνίσεις (βροχή ή χιόνι).

Σ’ αυτά ανήκουν 3 είδη:

Θύσανοι / Cirrus (Ci).  Σύννεφα λεπτά, λευκά με ινώδη όψη. Είναι συνήθως διασπαρμένα ακανόνιστα στον ουρανό. Κινούνται από τα δυτικά προς τα ανατολικά και χαρακτηρίζουν τον καλό καιρό. Πριν την ανατολή ή μετά τη δύση του ηλίου παίρνουν χρώμα κόκκινο ή κίτρινο.

Θυσανοστρώματα  / Cirrostratus (Cs). Σύννεφα σαν λεπτό και λευκό πέπλο με ινώδη μορφή. Καλύπτουν μέρος ή ολόκληρο τον ουρανό. Διαχέονται στο ουρανό. Δημιουργούν το φαινόμενο της άλως (στέμμα) γύρω από τον ήλιο ή τη σελήνη. Τα πυκνά θυσανοστρώματα δίνουν στον ουρανό μια φωτεινή λευκή εμφάνιση και συχνά αποτελούν προπομπούς για βροχή ή χιόνι, ιδιαίτερα αν ακολουθούνται από μέσα νέφη.

Θυσανοσωρείτες / Cirrocumulus (Cc). Σύννεφα που εμφανίζονται με τη μορφή μικρών στρογγυλεμένων σφαιρών , μεμονωμένων ή διαταγμένων σε μακριές σειρές. Όταν βρίσκονται σε σειρές, δίνουν στο νέφος μια κυματοειδή μορφή που το διακρίνει από τα θυσανοστρώματα. Αυτά σπάνια καλύπτουν όλο τον ουρανό. Τα συστατικά του νέφους ανακλούν το ερυθρό και κίτρινο χρώμα του ηλιακού φάσματος παρουσιάζοντας καταπληκτικές εικόνες.

ΙΙ. Μέσα νέφη: Η βάση τους βρίσκεται μεταξύ 2000 m και 6000 m. Στην κατηγορία αυτή ανήκουν 2 είδη.

Υψιστρώματα /  Altostratus (As). Πυκνά γκρίζα νέφη που καλύπτουν μέρος ή ολόκληρο τον ουρανό. Αποτελούνται από υδροσταγονίδια και παγοκρυστάλλους. Όταν δεν είναι πολύ πυκνά διακρίνονται αμυδρά ο  ήλιος και η σελήνη. Δεν εμφανίζουν άλω. Δεν παρουσιάζουν ανοίγματα και σχηματίζονται μπροστά από μια ατμοσφαιρική διαταραχή, η οποία προκαλεί εκτεταμένες και συνεχείς βροχοπτώσεις. Διαφέρουν από τους υψισωρείτες και τους στρωματοσωρείτες επειδή δεν εμφανίζουν σχήματα.

Υψισωρείτες / Altocumulus (Ac). Νέφη που αποτελούνται κυρίως από υδροσταγονίδια και εμφανίζονται σαν γκρι διογκωμένες άμορφες μάζες, με τη μορφή παράλληλων κυμάτων ή ζωνών. Ένα τμήμα του νέφους είναι συνήθως σκοτεινότερο από το υπόλοιπο, γεγονός που επιτρέπει την αναγνώρισή τους σε σχέση με τα θυσανοστρώματα.

ΙΙΙ. Κατώτερα νέφη: Η βάση τους βρίσκεται κάτω από τα 2000m ύψος. Στην κατηγορία αυτή υπάγονται 3 είδη.

Στρώματα / Stratus (St): Νέφη που αποτελούνται μόνο  από υδροσταγονίδια. Είναι επίπεδα σαν στρώματα, ομογενή, γκρίζα. Τα στρώματα μοιάζουν με στρώμα ομίχλης, το οποίο ποτέ δεν φτάνει μέχρι το έδαφος. Παρατηρούνται συνήθως την ψυχρή περίοδο στις πλαγιές των βουνών. Πολλές φορές δημιουργούν ασθενή βροχή (ψιχάλες).

Στρωματοσωρείτες / Stratocumulus (Sc): Νέφη γκρίζου χρώματος που μοιάζουν με σφαιροειδή ή επιμήκη συμπλέγματα. Δημιουργούνται σε ομάδες ή σειρές με σκοτεινά τμήματα.  Μπορεί να είναι πολύ πυκνά ή να αφήνουν να φαίνονται κομμάτια του ουρανού και αποτελούνται από υδροσταγονίδια και παγοκρυστάλλους. Προκαλούν βροχόπτωση ή χιονόπτωση ασθενούς έντασης.

Μελανοστρώματα ή Στρωματομελανίες / Nimbostratus (Ns). Χαμηλά, σκοτεινά γκριζωπά  νέφη που σχεδόν πάντα συνοδεύονται από ασθενή ή μέτρια βροχόπτωση. Ο ήλιος και η σελήνη δεν είναι ορατά μέσα από το νεφικό τους στρώμα.

ΙV. Νέφη ανοδικών ρευμάτων ή κατακόρυφης ανάπτυξης: Η βάσης ξεκινά από χαμηλά υψόμετρα (πάνω από 500m και η κορυφή τους μπορεί να φτάσει μέχρι το τέλος της τροπόσφαιρας. Στην κατηγορία αυτή ανήκουν 2 είδη.

Σωρείτες / Cumulus (Cu). Πυκνά νέφη με κατακόρυφη ανάπτυξη που εμφανίζονται σαν σωροί από βαμβάκι. Έχουν συνήθως επίπεδη βάση, είναι λευκά ή υπόλευκα, ενώ λάμπουν έντονα αν φωτίζονται από τον ήλιο. Αποτελούνται από υδροσταγονίδια και δημιουργούνται με αίθριο καιρό. 

Μερικές φορές, όταν εμφανίζονται πολύ ισχυρά ανοδικά ρεύματα, οι σωρείτες παρουσιάζουν πυργοειδή ανάπτυξη.

Σωρειτομελανίες / Cumulonimbus (Cb). Νέφη με πολύ μεγάλο όγκο και μεγάλη κατακόρυφη ανάπτυξη. Μοιάζουν με βουνά ή πύργους. Η κορυφή τους μπορεί να φτάσει ή να ξεπεράσει τα 12000 m και απλώνεται με μορφή αμονιού. Είναι γνωστοί και ως καταιγιδοφόρα νέφη, που προκαλούν τις ηλεκτρικές εκκενώσεις της αστραπής ή του κεραυνού λόγω του μεγάλου ηλεκτρικού φορτίου που φέρουν και δίνουν ραγδαίες βροχές.

Όταν η ζωγραφική εμπνέεται από τα σύννεφα

 Τα νέφη εκτός από τον καθοριστικό ρόλο που έχουν στη διαμόρφωση του κλίματος, έχουν εμπνεύσει εδώ και αιώνες  τον κόσμο της τέχνης.

Τα σύννεφα του ουρανού όπως εμφανίζονται σε διαφορετικές στιγμές της μέρας και σε διαφορετικούς τόπους και εποχές, μελετήθηκαν ως προς τα χαρακτηριστικά τους, τη μορφή ή την κίνησή τους και  σχεδιάστηκαν ή ζωγραφίστηκαν με διάφορους τρόπους. Άλλοτε ρεαλιστικά και άλλοτε με τη δύναμη της φαντασίας τους, οι ζωγράφοι προσπάθησαν να αποδώσουν στον καμβά ή στο χαρτί τους τη γοητεία του συννεφιασμένου ουρανού.

Πως απεικόνισαν τα νέφη;

Ποιες κατηγορίες νεφών συναντάμε στους πίνακες ζωγραφικής;

Ας εξετάσουμε κάποια από τα έργα τους …

"View of Toledo" / Θέα του Τολέδο, (1599) του Έλληνα ζωγράφου της αναγέννησης Δομήνικου Θεοτοκόπουλου (1541 – 1614)  με το ισπανικό προσωνύμιο  El Greco.Λάδι σε καμβά,(1,21 x 1,08) m, Μητροπολιτικό Μουσείο Τέχνης, Ν. Υόρκη, ΗΠΑ.

Ο πίνακας, είναι τοπιογραφία της πόλης Τολέδο της Ισπανίας, στην οποία ο Θεοτοκόπουλος έζησε το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του. Θεωρείται ένα από τα αριστουργήματα του ζωγράφου και είναι ένα από τα δυο τοπία που αυτός ζωγράφισε. Η πόλη είναι σκαρφαλωμένη σαν ένα μεσαιωνικό φρούριο και παρατηρείται έντονη χρωματική αντίθεση μεταξύ του σκοτεινού ουρανού και του ζωντανού πράσινου των λόφων. Στο έργο    έχουμε μια από τις  καλύτερες   αναπαραστάσεις  ουρανού στην τέχνη. Τα μαύρα σύννεφα πάνω από την πόλη, καλύπτουν τον ουρανό και υποδηλώνουν την απειλή μιας καταιγίδας.  Είναι επιμηκυμένα και έχουν έντονα φωτιστεί σε αντίθεση με το σκούρο χρώμα τους. Αν και μοιάζουν με σύννεφα καταιγίδας δεν έχουν τη φόρμα και την πυκνότητα των σωρειτομελανιών (cumulonimbus) και μάλλον είναι σωρείτες (culumus) σε πυκνή διάταξη. 

"View of Delft" / Άποψη του Ντελφτ.

Ελαιογραφία του Ολλανδού ζωγράφου Johannes Vermeer (1632 – 1675), ζωγραφισμένη περίπου μεταξύ  1659 – 1662. Μουσείο τέχνης Mauritshuis , Χάγη, Ολλανδία.

Το μισό έργο κυριαρχείται από έναν συννεφιασμένο ουρανό με  στρωματοσωρείτες (Stratocumulus). Το σκοτεινό σύννεφο μπροστά αλλά και το φως του ουρανού  δηλώνει ότι μόλις πέρασε η βροχή που αυτό έφερε.

"Study of Cirrus clouds" / Σπουδή στα νέφη θυσάνων, από τον John Constable, λάδι σε χαρτόνι, Μουσείο Victoria  και Albert, Λονδίνο. Πρόκειται για μελέτη για λευκά και γκρίζα νέφη θυσάνων.

Ο Βρετανός ζωγράφος John Constable (1776 – 1837), εκπρόσωπος του ρομαντισμού, επηρεάστηκε από το πρωτοποριακό έργο ταξινόμησης των νεφών του Luke Howard και ασχολήθηκε επιστάμενα με την απεικόνιση των νεφών στον ουρανό, προσπαθώντας να εφαρμόσει την επιστήμη στην τέχνη του. Κατά τη διάρκεια του 1821 και του 1822 έφτιαξε περίπου εκατό έργα που αποτύπωναν συννεφιασμένους ουρανούς. Αξιοσημείωτο είναι ότι στο πίσω μέρος των έργων του την ώρα της ημέρας που έφτιαχνε τη μελέτη του καθώς και τις καιρικές συνθήκες που επικρατούσαν. 

Τρία ακόμα έργα του Constable είναι:

"Cloud study" / Μελέτη νεφών, λάδι σε χαρτί, Yale center for British art, Πανεπιστήμιο Γέιλ,  New Haven, ΗΠΑ. Μπροστά και χαμηλά παρατηρούνται σωρείτες (Cumulus), ενώ στο βάθος έχουν σχεδιαστεί θύσανοι (Cirrus).

"Sky study with mauve clouds" / Μελέτη ουρανού με μωβ σύννεφα, Μουσείο Fitzwilliam, Πανεπιστήμιο Cambridge, Αγγλία.

"Seascape study with rain cloud" / Μελέτη θαλασσογραφίας με σύννεφα βροχής, (1824-1828),λάδι σε χαρτί, Βασιλική Ακαδημία Τεχνών, Λονδίνο.

Στο έργο δεσπόζουν οι σωρειτομελανίες (cumulonimbus) που έχουν κατακόρυφη ανάπτυξη και δημιουργούν τη βροχή.

Δυο έγχρωμα χαρακτικά τοπίων με σχέδια νεφών στον ουρανό,  από τον Άγγλο χαράκτη Frederic Christian Lewis I. Περιέχονται στο βιβλίο του Thomas Ignatius Foster «Έρευνες για ατμοσφαιρικά φαινόμενα», 1823.

Στο πρώτο χαρακτικό, έχουν σχεδιαστεί θύσανοι (Cirrus) και πιο χαμηλά στον ορίζοντα σωρείτες (  cumulus).

Στο δεύτερο χαρακτικό παρατηρούνται τέσσερις σχηματισμοί νεφών.

Ένα σύννεφο Nimbus δημιουργεί βροχή. 

Πάνω αριστερά υπάρχουν θύσανοι (cirrus) και λίγο πιο κάτω παρατηρούνται θυσανοσωρείτες (cirrocumulus). 

Χαμηλά στο βάθος έχουν σχεδιαστεί σωρείτες (cumulus). 

Ένας άλλος σπουδαίος ζωγράφος, ο Joseph Mallord William Turner (1775 – 1851), Άγγλος Ρομαντικός ζωγράφος τοπίων, του οποίου η τεχνοτροπία λέγεται ότι έθεσε τις βάσεις του Ιμπρεσιονισμού, ζωγράφισε με το δικό του τρόπο συννεφιασμένους ουρανούς. Υπάρχουν περισσότερα από 400 σκίτσα με ακουαρέλες – μελέτες του ουρανού τις οποίες έφτιαξε μεταξύ  1820 και 1840, γνωρίζοντας την επιστημονική πρώτη ταξινόμηση των νεφών. Τα έργα αυτά αποτελούν μέρος του κληροδοτήματος Turner.

"Clouds and Rain over Water", / Σύννεφα και βροχή πάνω από το νερό, 

(1820-1840), J. M. W. Turner, ακουαρέλα σε χαρτί, Γκαλερί Tate, Λονδίνο. Ένα σύννεφο Nimbus είναι αυτό που  δημιουργεί τη βροχή.

"Heavy Clouds above a Landscape" / Βαριά σύννεφα πάνω από ένα τοπίο, (1820-1840), J. M. W. Turner, ακουαρέλα σε χαρτί, Γκαλερί Tate, Λονδίνο. Βαριά γκρίζα σύννεφα κυματίζουν πάνω από ένα απροσδιόριστο τοπίο. Οι τραχιές κάθετες πινελιές στο κέντρο υποδηλώνουν πιθανώς τη βροχή που προέρχεται από το πιο σκοτεινό μέρος του σύννεφου.

"The Fighting Temeraire, tugged to her last Berth to be broken up" / To «Fighting Temeraire» τράβηξε στο τελευταίο αγκυροβόλιο για να διαλυθεί, (1838 - 39), J. M. W. Turner, λάδι σε καμβά, Εθνική Πινακοθήκη, Λονδίνο.

Στη μια πλευρά του έργου βλέπουμε το ρυμουλκούμενο παλιό και ηρωικό πολεμικό πλοίο  και στην άλλη πλευρά, ο ουρανός συμπληρώνει το κύριο θέμα του έργου. Τα σύννεφα, μάλλον στρωματοσωρείτες (Stratocumulus)  παίρνουν υπέροχα κόκκινα, πορτοκαλί και κίτρινα χρώματα από τον ήλιο που δύει στο βάθος και ανακλώνται στα νερά του ποταμού.

Συνεχίζεται ...

Πηγές:

https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%9D%CE%AD%CF%86%CE%BF%CF%82

http://www.geo.auth.gr/courses/gmc/gmc318y/xf/pdf/Geo_Clouds_rain.pdf

Stanley David Gedzelman "The Soul of All Scenery: A History of the Sky in Art", 2014

Πηγές εικόνων (πίνακες ζωγραφικής):

https://en.wikipedia.org/wiki/Luke_Howard

http://journal.sciencemuseum.ac.uk/browse/issue-02/made-real/luke-howard-s-clouds-and-the-persistence-of-convention/

https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Lib_howard_1803-11_1.jpg

https://en.wikipedia.org/wiki/View_of_Toledo

https://en.wikipedia.org/wiki/View_of_Delft

https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Study_of_Cirrus_Clouds_-_Constable.jpg

https://commons.wikimedia.org/wiki/File:John_Constable_-_Cloud_Study_-_Google_Art_Project.jpg

https://commons.wikimedia.org/wiki/File:John_Constable_(1776-1837)_(attributed_to)_-_Sky_Study_with_Mauve_Clouds_-_PD.8-1951_-_Fitzwilliam_Museum.jpg

https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Constable_-_Seascape_Study_with_Rain_Cloud.jpg

https://www.tate.org.uk/art/artworks/turner-clouds-and-rain-over-water-d25202

https://www.tate.org.uk/art/artworks/turner

https://en.wikipedia.org/wiki/The_Fighting_Temeraire