Η κίνηση στη φυσική και στη ζωγραφική

 
Στη Φυσική ως κίνηση ορίζεται η μεταβολή της θέσης ή του προσανατολισμού ενός σώματος σε σχέση με ορισμένο σύστημα αναφοράς. 
Δεν υπάρχει απόλυτη κίνηση.  Η κίνηση είναι σχετική και αναφέρεται ως προς ένα σημείο ή ένα σώμα που το θεωρούμε ακίνητο.

Η κίνηση αποτελεί χαρακτηριστική ιδιότητα της ύλης και εμφανίζεται παντού, από τους μακρινούς γαλαξίες ως το εσωτερικό των ατόμων.
Ο  κλάδος της φυσικής που ασχολείται με την περιγραφή της κίνησης των σωμάτων ονομάζεται Κινηματική. 
Η Κινηματική περιγράφει την κίνηση των σωμάτων αδιαφορώντας για τη μάζα τους ή τις αιτίες δηλαδή τις δυνάμεις που προκαλούν την κίνησή τους.
Για να περιγραφεί η κίνηση, η Φυσική χρησιμοποιεί  έννοιες όπως: υλικό σημείο ή σημειακό αντικείμενο, στερεό σώμα, χρονική στιγμή, χρονική διάρκεια, θέση, μετατόπιση, διάστημα, διανυσματική ταχύτητα, μέση ταχύτητα , στιγμιαία ταχύτητα,  επιτάχυνση, γραμμική ταχύτητα, γωνιακή ταχύτητα, επιτρόχιος επιτάχυνση, κεντρομόλος επιτάχυνση, γωνιακή επιτάχυνση. 
Όταν ένα σώμα κινείται αλλάζει θέση. H νοητή γραμμή πάνω στην οποία βρίσκεται το σύνολο των διαδοχικών θέσεων από τις οποίες περνάει το κινούμενο σώμα κατά τη διάρκεια της κίνησής του ονομάζεται τροχιά. 
Σε μια ευθύγραμμη κίνηση η τροχιά του κινητού είναι μια ευθεία γραμμή. 
Σε πιο σύνθετες κινήσεις  η τροχιά είναι καμπυλόγραμμη, κυκλική ή σπειροειδής.

Μια απλή ευθύγραμμη κίνηση είναι αυτή στην οποία διανύουμε ορισμένη απόσταση με σταθερή ταχύτητα. Ονομάζεται ευθύγραμμη ομαλή κίνηση αλλά είναι μια κίνηση που αντιπροσωπεύει  ελάχιστες περιπτώσεις που μπορούμε να συναντήσουμε στην καθημερινή μας ζωή. Πολύ πιο ρεαλιστική είναι η ευθύγραμμη μεταβαλλόμενη κίνηση. Είναι η κίνηση στην οποία ένα σώμα κινείται μεν σε ευθεία γραμμή αλλά η ταχύτητα του μεταβάλλεται. Μια μεταβαλλόμενη κίνηση μπορεί να είναι επιταχυνόμενη ή επιβραδυνόμενη ανάλογα αν η ταχύτητα αυξάνεται ή μειώνεται. Αν η ταχύτητα αυξάνεται ή μειώνεται με σταθερό ρυθμό, τότε αναφερόμαστε σε  ευθύγραμμη ομαλά μεταβαλλόμενη κίνηση. Μια τέτοια κίνηση είναι η ελεύθερη πτώση  των σωμάτων.

Καμπυλόγραμμες κινήσεις είναι η κυκλική κίνηση, η στροφική κίνηση ενός στερεού σώματος, η ταλάντωση. 
Εκτός από τις παραπάνω "απλές κινήσεις" υπάρχουν και "σύνθετες κινήσεις" που μελετώνται εφαρμόζοντας την αρχή της επαλληλίας των κινήσεων  ή αρχή της ανεξαρτησίας των κινήσεων. Σύμφωνα με αυτή, η παρατηρούμενη κίνηση ενός σώματος μπορεί να θεωρηθεί ως το αποτέλεσμα δυο ξεχωριστών κινήσεων που συνδυάζονται και γίνονται ταυτόχρονα. Στις σύνθετες κινήσεις ανήκουν το φαινόμενο κύλιση αλλά και οι βολές υπό γωνία μέσα στο βαρυτικό πεδίο δυνάμεων.

Πως όμως εκφράζεται η κίνηση στη ζωγραφική;

Η κίνηση στη ζωγραφική υπονοείται από το ίδιο το θέμα , από την ενέργεια των γραμμών, από την επανάληψη των στοιχείων ή από τη ρυθμική τους εμφάνιση. Πολλοί ζωγράφοι επεδίωξαν να παρουσιάσουν την κίνηση επιλέγοντας τα κατάλληλα μορφικά στοιχεία και χρησιμοποιώντας τα με διάφορους τρόπους  ενώ στον 20ό αιώνα οι φουτουριστές  ζωγράφοι θα υμνήσουν στα έργα τους την ταχύτητα και την κίνηση των αντικειμένων. 

Πίνακες ζωγραφικής αποδίδουν με ξεχωριστό τρόπο τα είδη των κινήσεων που μελετά η Φυσική. Τέτοιοι είναι:

1.   "Going to work", 1943, του Άγγλου ζωγράφου  Laurence Stephen Lowry (1887-1976). Παρουσιάζει σε κίνηση  ευθύγραμμη ομαλή ή επιταχυνόμενη και σε διαφορετικές τροχιές  πάνω στο χιόνι, τους εργάτες του εργοστασίου   Mather and  Platt στο Μάντσεστερ καθώς πηγαίνουν στη δουλειά.

2.  "Rain, Steam and Speed – the Great Western Railway" , 1844, του Άγγλου ρομαντικού ζωγράφου  Joseph Mallord William Turner (1775-1851),  Εθνική Βιβλιοθήκη, Λονδίνο. Ένας λαγός (κάτω δεξιά) αλλά και το τρένο κινούνται σε παράλληλες ευθύγραμμες τροχιές με διαφορετικές ταχύτητες.

3. "Dancer in Green" ,  1883, του Γάλλου ιμπρεσιονιστή ζωγράφου Edgar Degas (1834-1917), Μητροπολιτικό Μουσείο Τέχνης, Ν. Υόρκη. Ο Degas ήταν σπουδαίος σχεδιαστής και δεξιοτέχνης στην απόδοση της κίνησης. Περισσότερα από τα μισά έργα του απεικονίζουν σκηνές μπαλέτου.  Εδώ η χορεύτρια  κάνει στροφική κίνηση γύρω από  άξονα που περνά από το κέντρο μάζας της.

4.  "The Cyclist" / Ο Ποδηλάτης", 1913, της Ρωσίδας Natalia Goncharova (1881-1962), Ρωσικό Μουσείο, Αγία Πετρούπολη. Η Goncharova μέλος του κινήματος των φουτουριστών σ’ αυτό το έργο της προσπαθεί να συλλάβει την κίνηση  του ποδηλάτη. Το κατορθώνει δημιουργώντας ένα σύννεφο σκόνης γύρω από τον ποδηλάτη που υποδηλώνει τη μεγάλη ταχύτητά του. Τα γράμματα του φόντου, η επανάληψη, η μετατόπιση του περιγράμματος του σώματος του ποδηλάτη είναι στοιχεία του έργου που μεταφέρουν την αίσθηση της κίνησης. Από την πλευρά της Φυσικής η κίνηση του ποδηλάτη φαίνεται να είναι ευθύγραμμη επιταχυνόμενη με δύναμη Τριβής λόγω του λιθόστρωτου δρόμου ενώ οι τροχοί του ποδηλάτου κάνουν σύνθετη κίνηση, κύλιση χωρίς ολίσθηση.

5. "Bicycling"  / Ποδηλασία , 1887 του Καναδού ζωγράφου Henry Sandham (1842-1910). Μια γυναίκα ποδηλάτισσα σε τρίκυκλο, ακολουθείται από άνδρες σε δίτροχα ποδήλατα με ένα ψηλό τροχό. Τα ποδήλατα αυτά (penny-farthing) ήταν πολύ δημοφιλή τη δεκαετία του 1870 και του 1880. Όλοι κινούνται επιταχυνόμενοι σε κατηφορικό δρόμο διαγράφοντας τμήμα κυκλικής τροχιάς.

6.  "Over the town" , 1918, του Ρώσου ζωγράφου εβραϊκής καταγωγής Marc Chagall (1887-1985), Γκαλερί Tretyakov, Μόσχα.  Το ζευγάρι που μοιάζει να αιωρείται πάνω από την πόλη ( ο Chagall και η γυναίκα του), κάνουν την ελεύθερη πτώση της Φυσικής;  

7.  "Game of Bowls", 1908, του Γάλλου ζωγράφου  Henri Matisse ( 1869-1954), Μουσείο Hermitage , Αγία Πετρούπολη. Το παιχνίδι με τους βόλους που απεικονίζει ο Ματίς ταιριάζει με το φαινόμενο των κρούσεων που μελετά η Φυσική. 

8. "The Swing" / Η κούνια , 1767, ελαιογραφία του Γάλλου ζωγράφου  Jean-Honoré Fragonard (1732-1806),Συλλογή Wallace, Λονδίνο . Η αιώρηση της κούνιας και το φαινόμενο απλή αρμονική ταλάντωση.

9. "The Wave off Great Kanagawa" /Το μεγάλο κύμα έξω από την Καναγκάουα ,1832 ,του Ιάπωνα ζωγράφου και χαράκτη Katsushika Hokusai (1760 – 1849), Μελάνι σε χαρτί, Μητροπολιτικό Μουσείο Τέχνης, Ν. Υόρκη. Ένα μεγάλο κύμα απειλεί τα σκάφη δίπλα στην ακτή. Η μελέτη της κίνησης ενός κύματος αποτελεί έναν ιδιαίτερο κλάδο της Φυσικής, την κυματική. 

10. "Starry night" / Έναστρη νύχτα, 1889, του Ολλανδού ζωγράφου Vincent van Gogh

 ( 1853-1890), Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης (ΜοΜα), Ν. Υόρκη. Ερευνητές από το Πανεπιστήμιο του Μεξικό ανακάλυψαν ότι οι ταραγμένοι ουρανοί ακολουθούν την "κλιμάκωση Κολμογκόροφ” δηλαδή τα μαθηματικά μοτίβα των στροβιλιζόμενων ρευστών.

11. "Dinamismo di un Ciclista"/ ο δυναμισμός ενός ποδηλάτη ,  1913, του Ιταλού  φουτουριστή ζωγράφου Umberto Boccioni (1882-1916) , συλλογή Peggy Guggenheim, Βενετία. Στο έργο έχουμε τη φουτουριστική απεικόνιση της κίνησης  και της ταχύτητας ενός ποδηλάτη.

Πηγές εικόνων:
Αρχική εικόνα: "Η λεωφόρος της Μονμάρτης ένα χειμωνιάτικο πρωινό", 1897, Camille Pissaro
commons.wikimedia.org/wiki/File:The_Boulevard_Montmartre_on_a_Winter_Morning_MET_DT1906.jpg

1. commons.wikimedia.org/wiki/File:Going_to_Work_-_L_S_Lowry.png

2. en.wikipedia.org/wiki/Rain,_Steam_and_Speed_–_The_Great_Western_Railway

3. commons.wikimedia.org/wiki/File:Dancer_in_Green_MET_EP1493.jpg

4. commons.wikimedia.org/wiki/File:Cyclist_(Goncharova,_1913).jpg

5. commons.wikimedia.org/wiki/File:Hy_Sandham,_Bicycling,_1887.jpg

6.  www.flickr.com/photos/centralasian/7124724309

7. en.wikipedia.org/wiki/Game_of_Bowls

8. en.wikipedia.org/wiki/The_Swing_(painting)

9. en.wikipedia.org/wiki/The_Great_Wave_off_Kanagawa
10.commons.wikimedia.org/wiki/Category:The_Starry_Night_by_van_Gogh#/media/File:Van_Gogh_-_Starry_Night_-_Google_Art_Project.jpg
11. en.wikipedia.org/wiki/Dynamism_of_a_Cyclist